Ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 65 ze zm.; dalej: GospNierU) w art. 124 przewiduje, że w drodze decyzji administracyjnej można dokonać ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości.
Ograniczenie korzystania z nieruchomości jest traktowane jako postać wywłaszczenia nieruchomości. Tak też wprost wynika z art. 112 ust. 2 GospNierU zgodnie, z którym wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu albo ograniczeniu, w drodze decyzji, prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości. O ile pozbawienie prawa własności ma charakter trwały (poza przypadkami możliwości zwrotu wywłaszczonej nieruchomosci), o tyle pojawiają się wątpliwości, co do charakteru ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości. Dokonując wykładni literalnej brzmienia art. 124 ust. 1 GospNierU należałoby przyjąć, że wymienione w nim rodzaje prac budowlanych, tj. zakładanie i przeprowadzenie na nieruchomości ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do przesyłania lub dystrybucji płynów, pary, gazów i energii elektrycznej oraz urządzeń łączności publicznej i sygnalizacji, a także innych podziemnych, naziemnych lub nadziemnych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń mają charakter czasowy.
Orzecznictwo wielokrotnie stwierdzało, że wskazanie wprost w decyzji konkretnej daty „ważności” prawa nie znajduje podstaw prawnych. W wyroku z 24.8.2020 r., I OSK 524/20 NSA odniósł się do tego zagadnienia. Przepis art. 124 GospNierU nie formułuje wymogu określenia terminu ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości w związku z prowadzonymi pracami inwestycyjnymi. W wyroku z 19.10.2017 r., I OSK 1165/17 (CBOSA) NSA zaznaczył, że skoro ustawa nie nakłada na organ orzekający obowiązku wskazania w przedmiotowej decyzji terminu, to jego ustalenie na podstawie powyższego przepisu byłoby działaniem bez podstawy prawnej. W tym samym tonie wypowiedział się ten Sąd w wyroku z 22.8.2019 r., I OSK 2532/17, przyjmując, że skoro bowiem ustawodawca nie przewidział wskazywania czasookresu zajęcia nieruchomości, to znaczy, że decyzja nie powinna zawierać tego elementu.
W doktrynie zauważa się natomiast (patrz: Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz. dr Jacek Jaworski, Arkadiusz Prusaczyk, Adam Tułodziecki, Marian Wolanin, 2020), że termin, na który udziela się zezwolenia na zajęcie nieruchomości może być elementem, co do którego może powstać spór o jego określenie w decyzji. Na podstawie komentowanego przepisu organ administracji udziela bowiem zezwolenia na zrealizowanie określonej inwestycji infrastrukturalnej na nieruchomości, co powoduje, że w tym czasie właściciel i użytkownik wieczysty jest pozbawiony uprawnień rzeczowych do skutecznego sprzeciwu wobec udzielonego zezwolenia i tym samym do skutecznego sprzeciwu wobec działań inwestora podejmowanych na nieruchomości. Inwestor zobowiązany jest natomiast przywrócić nieruchomość do stanu poprzedniego, sprzed podjęcia działań inwestycyjnych, niezwłocznie po zrealizowaniu inwestycji.
Wyznaczenie więc w decyzji terminu zajęcia nieruchomości byłoby konsekwencją określenia w niej horyzontu czasowego pozbawienia właściciela i użytkownika wieczystego uprawnień rzeczowych do korzystania z przedmiotu swoich praw, a jednocześnie wskazało czas, od którego powstaje ustawowy obowiązek inwestora do podjęcia działań restytucyjnych na nieruchomości w zakresie jej stanu faktycznego, jeżeli działania inwestycyjne spowodowały zmiany tego stanu.
Dokonując w tym zakresie analizy orzecznictwa sądów administracyjnych zauważa się, że w pełni odpowiada literalnej treści art. 124 ust. 1 GospNierU określenie w decyzji o zezwoleniu na zajęcie nieruchomości, zamiast konkretnie oznaczonego terminu, okresu udzielenia tego zezwolenia poprzez użycie formuły: „tylko do czasu założenia lub przeprowadzenia stosownych urządzeń na nieruchomości”. Nieokreślenie w decyzji nawet w taki sposób jej czasowego zajęcia pozbawia właściciela i użytkownika wieczystego poczucia realnego wskazania, że zajęcie to ma charakter czasowy.
