Wyrokiem z 24.10.2017 r. (II UK 458/16) SN rozpatrywał skargę kasacyjną Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od wyroku sądu II instancji przyznającego nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Wnioskodawca w dacie rozwiązania nauczycielskiego stosunku pracy (31.8.2012 r.), posiadał wymagany ustawą o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych 20-letni staż pracy w tym zawodzie i 30-letni okres składkowy i nieskładkowy. Ostatni warunek do otrzymania prawa do świadczenia kompensacyjnego w postaci osiągnięcia wieku 55 lat spełnił w 11.12.2014 r. Z tym właśnie dniem sąd przyznał wnioskodawcy świadczenie kompensacyjne. Sąd drugiej instancji przyjął, że warunek osiągnięcia wymaganego wieku nie ma znaczenia dla samego nabycia prawa do świadczenia kompensacyjnego, ponieważ wymagany ustawą wiek nauczyciele mogą osiągnąć po spełnieniu pozostałych przesłanek warunkujących nabycie prawa do tego świadczenia.

Skarga kasacyjna organu rentowego została oparta na naruszeniu przez sąd drugiej instancji prawa materialnego tj. art. 3 oraz art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z 22.5.2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 128, dalej: NauczŚwiadU). W opinii ZUS warunki do nabycia prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, w tym warunek ukończenia wieku 55 lat, nie mogą zostać spełnione po utracie przez ubezpieczonego statusu nauczyciela i rozwiązaniu stosunku pracy w trybie określonym w art. 20 ust. 1 pkt 1 ustawy z 26.1.1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1189 ze zm., dalej: KartaNauczU).

Sąd Najwyższy na wstępie wskazał, że prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie jest tożsame z prawem do emerytury nauczycielskiej. W celu realizacji uprawnienia do nauczycielskiej emerytury należy rozwiązać stosunek pracy. Ustawodawca wymaga zatem odejścia z rynku pracy. W przypadku nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego ustawodawca rekompensuje konieczność wcześniejszego odejścia z zawodu ze względu na szczególne warunki pracy. Warto pamiętać, że celem NauczŚwiadU było wprowadzenie przejściowego rozwiązania dla nauczycieli z długim stażem pracy, tak aby nie musieli korzystać z emerytur pomostowych. Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne łagodzi utratę możliwość przechodzenia na emeryturę przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Z uwagi na swój specjalny charakter nie należy ono do istoty prawa do zabezpieczenia społecznego. W rezultacie w przypadku jego przyznawania może dojść do przełamania zasad obowiązujących przy nabywaniu świadczenia emerytalnego (świadczenie ubezpieczeniowe związane z opłacaną składką).

W wyroku SN z 29.9.2016 r. (III UK 232/15) wyjaśniono, że NauczŚwiadU ma zastosowanie do nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych, jeśli pozostają w zatrudnieniu w wymienionych w art. 2 ust. 1 NauczŚwiadU placówkach. A contrario brak zatrudnienia w tych podmiotach bezpośrednio przed nabyciem prawa do świadczenia, przy posiadaniu kwalifikacji nauczycielskich, uniemożliwia określenie takiej osoby jako nauczyciela w rozumieniu NauczŚwiadU, a w konsekwencji – uzyskanie nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. W orzecznictwie SN wypracowano linię orzeczniczą, stosownie do której prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego przysługuje nauczycielom, wychowawcom i innym pracownikom pedagogicznym (wymienionych placówek oświatowych), którzy po osiągnięciu wieku, o którym mowa w art. 4 ust. 3 (55 lat – w latach 2009-2014) rozwiązali stosunek pracy nauczycielskiej oraz na dzień rozwiązania nauczycielskiego zatrudnienia legitymują się wymaganym ogólnym stażem składkowym i nieskładkowym oraz co najmniej 20-letnim okresem pracy nauczycielskiej w tych jednostkach w wymiarze co najmniej połowy obowiązkowego wymiaru zajęć. Porównując przesłanki nabycia prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego z przesłankami nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej można zauważyć, że z jednej strony zawężono listę placówek oświatowych, w których praca nauczycielska, powinna być wykonywana. Z drugiej strony wprowadzano dodatkowy warunek, tj. osiągnięcia stosownego wieku. Mając na względzie powyższe należy przyjąć, że w przypadku prawa do świadczenia kompensacyjnego również warunek posiadania odpowiedniego wieku musi być spełniony do dnia rozwiązania nauczycielskiego stosunku pracy, a nie po jego ustaniu. Jeżeli w dacie rozwiązania stosunku pracy z placówką, o której mowa w art. 2 pkt 1 NauczŚwiadU nauczyciel nie spełni przesłanki warunkującej prawo do tego świadczenia, tj. osiągnięcia wieku określonego w art. 4 ust. 3 NauczŚwiadU, to świadczenie kompensacyjne nie może być przyznane. Wymagany art. 4 ust. 3 NauczŚwiadU wiek nie może być osiągnięty po rozwiązaniu nauczycielskiego zatrudnienia.

Dodatkowo SN wyjaśnił, że ustawa o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych nie zawiera negatywnej przesłanki wyłączającej prawo do tego świadczenia w przypadku podjęcia zatrudnienia po nabyciu uprawnień do świadczenia, a jedynie określa w art. 9 jego konsekwencje (zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia). Sąd Najwyższy w wyroku z 8.9.2015 r. (I UK 468/14) stwierdził, że jeżeli w dniu rozwiązania przez nauczyciela stosunku pracy z placówką, o której mowa w art. 2 pkt 1 NauczŚwiadU nauczyciel spełniał warunki stażu pracy i wieku wynikające z art. 4 ust. 1 pkt 1 i 2 NauczŚwiadU, to dla nabycia prawa do świadczenia kompensacyjnego bez znaczenia jest pozostawanie przez tego nauczyciela równolegle w innym zatrudnieniu.