Można zmienić liczbę członków rady sołeckiej i przeprowadzić wybory uzupełniające. Należy jednak pamiętać, że zmiana statutu wymaga przeprowadzenia konsultacji społecznych.
Ustawa o samorządzie gminnym (dalej: SamGminU), która stanowi o obowiązku powołania rady sołeckiej (art. 36 SamGmin) nie zawiera nigdzie regulacji dotyczących tego, z ilu członków ma się ona składać.
Jednocześnie przekazuje radzie gminy „(…) kompetencję do ustalenia reguł, które pozwolą na wybór organów jednostki pomocniczej. Kluczowe jest przy tym stworzenie takiej ordynacji wyborczej, która gwarantować będzie obsadzenie poszczególnych stanowisk (choć przepis kompetencyjny nie zawiera tożsamej wytycznej jak art. 5c ust. 5 in fine SamGminU, to należy dążyć do «zapewnienia sprawnego sposobu wyboru» organów), gdyż jednostka pomocnicza bez organów nie może funkcjonować” (Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz; C.H.Beck 2023).
Zasady te są uregulowane w statucie gminy. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie w wyroku z 3.3.2021 r. (II SA/Go 133/21, Legalis) podkreślił, że intencją ustawodawcy było zostawienie jednostkom samorządu terytorialnego znacznej swobody w kształtowaniu zasad wyboru organów jednostek pomocniczych: „Gdyby ustawodawca zamierzał objąć ustawową regulacją także odwołanie sołtysa lub rady sołeckiej, to uczyniłby to w ustawie. Stąd brak w tym zakresie regulacji nie stanowi wady ustawy ani też nie jest zaniechaniem prawodawczym. Ustawodawca, kierując się zasadą samodzielności, pozostawił kwestie regulacji odwoływania (a nawet samej możliwości odwoływania) sołtysa zapisom statutów jednostek pomocniczych, co również odnosi się do członków rady sołeckiej”.
Z kolei NSA podkreślił, że rada sołecka nie jest organem samodzielnym, nie stanowi też prawa, zatem można przyjąć, że jej liczebność powinna być dostosowana do „potrzeb” sołtysa, który najlepiej zna miejscową sytuację: Rada sołecka jest powoływana obligatoryjnie, ale nie jest organem samodzielnym; jest to wyłącznie organ o charakterze doradczym i opiniodawczym, utworzony w celu wspomagania sołtysa w realizacji jego zadań (III OSK 3127/21, Legalis).
Z tego powodu, zdaniem autora, należy uznać, że sołtys ma prawo zgłosić wniosek, o którym mowa w pytaniu, a rada gminy zmienić statut sołectwa, jednak z zachowaniem zasad (przeprowadzenia konsultacji społecznych).
Zgodnie z art. 35 ust. 3 pkt 2 SamGminU statut każdej jednostki pomocniczej określa w szczególności zasady i tryb wyborów organów jednostki pomocniczej. Skoro stosownie do art. 35 ust. 1 SamGminU statut jednostce pomocniczej uchwala rada gminy, po obligatoryjnym przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami, to także zmiana materii statutowej jednostki pomocniczej wymaga dochowania procedury objętej art. 35 ust. 1 SamGminU, a więc obligatoryjnego przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami (wyrok WSA w Krakowie z 22.12.2022 r., III SA/Kr 988/22, Legalis).
