W przypadku rozwiązania umów związanych z działalnością gospodarczą, gdzie z zapisów tychże umów wynikają opłaty (kary) za ich wcześniejsze rozwiązanie, w celu minimalizowania strat, przedsiębiorca może poniesione opłaty (kary umowne) zaliczyć do kosztów podatkowych. Niezbędne jest jednak, aby podatnik mógł przytoczyć logiczny ciąg zdarzeń, który doprowadził do rezygnacji z zawartych wcześniej umów.

Ustawodawca w treści art. 22 ust. 1 PDOFizU wprowadził definicję legalną pojęcia „koszt uzyskania przychodu” wskazując, że są to koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23 PDOFizU. To co najbardziej istotne dla podatnika oceniającego konkretny wydatek to:

  • wydatek zostanie uznany za koszt uzyskania przychodów przy założeniu, iż pomiędzy jego poniesieniem a powstaniem, zwiększeniem bądź też możliwością powstania przychodu istnieje związek przyczynowo – skutkowy,
  • wydatek (wydatki) nie muszą w sposób rzeczywisty przełożyć się na osiągniecie przychodu.

Treści art. 23 ust. 1 PDOFIzU wskazano jakie typy wydatków (ale też kosztów niepieniężnych) nie mogą być uznane za koszty i pomniejszać przychodów. W art. 23 ust. 1 pkt 15, 16 PDOFizU mówi się, że Nie uważa się za koszty uzyskania przychodów: grzywien i kar pieniężnych orzeczonych w postępowaniu karnym, karnym skarbowym, administracyjnym i w sprawach o wykroczenia oraz odsetek od tych grzywien i kar oraz kar, opłat i odszkodowań oraz odsetek od tych zobowiązań z tytułu: nieprzestrzegania przepisów w zakresie ochrony środowiska, niewykonania nakazów właściwych organów nadzoru i kontroli dotyczących uchybień w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto w art.23 ust. 1 pkt 19 PDOFizU ustawodawca wskazuje: kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad lub zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług.

Wciąż masz wątpliwości? Zapytaj eksperta. Sprawdź

Należy wskazać, że w ramach powyższych wyłączeń nie ma zapłaty za wcześniejsze rozwiązanie umowy, która może przykładowo zawierać zapis o zapłacie w takim przypadku kary (opłaty za przedterminowe rozwiązanie umowy). Ponadto zauważyć należy, że:

  • działania gospodarcze nie dotyczą tylko i wyłącznie sytuacji, w której maksymalizuje się zysk, ale też często występują sytuacje, gdzie przedsiębiorca w wyniku zmian np. koniunktury gospodarczej jest zmuszony minimalizować powstające straty – oba sposoby działania mieszczą się w ramach zasad racjonalnego gospodarowania i wynikają z logiki ekonomicznej – jak wskazano w wyroku NSA z 4.10.2018 r., sygn. akt II FSK 2840/16: Decyzja o kontynuowaniu wykonania umowy na warunkach pierwotnie ustalonych zagrażała jej stabilności i płynności finansowej, co w dalszej kolejności zagrażało utrzymaniu źródła przychodów,
  • kosztowa kwalifikacja konkretnego wydatku u konkretnego podatnika musi brać pod uwagę charakter i profil prowadzonej działalności gospodarczej – oznacza to, że nie w dla każdego przedsiębiorstwa można ustalić pewną ścieżkę argumentacji,
  • każdorazowo przy ocenie charakteru poniesionego wydatku niezbędna jest obiektywna ocena wszystkich uwarunkowań, które istniały w czasie jego ponoszenia, które mogą zmieniać się w czasie i na które mogą oddziaływać także przyczyny niezależne od woli i świadomości podatnika,
  • pod pojęciem „zabezpieczenie źródła przychodów” należy rozumieć koszty poniesione na ochronę istniejącego (podstawowego) źródła przychodów, w taki sposób, aby to źródło funkcjonowało w bezpieczny sposób – co bardzo istotne NSA w przytoczonym powyżej wyroku wskazuje: przy ocenie dopuszczalności kwalifikowania do kosztów uzyskania przychodów wydatków z tytułu kar umownych i odszkodowań należy każdorazowo odnosić je do stanu faktycznego sprawy, a także przykładać szczególne znaczenie do prawidłowej wykładni rozumienia terminów „zachowanie” i “zabezpieczenie” źródła przychodów. W szczególności poprzez zabezpieczenie źródła przychodów należy rozumieć koszty poniesione na ochronę istniejącego (podstawowego) źródła przychodów, w taki sposób, aby to źródło funkcjonowało w bezpieczny sposób,
  • i co bardzo istotne – dodanie z 1.1.2007 r., do art. 15 ust. 1 PDOPrU, zwrotu „lub zachowania albo zabezpieczenia źródeł przychodów” nakazuje odczytywać treść całego przepisu w znacznie szerszym kontekście niż przed nowelizacją, nie ograniczając określonych wydatków do “osiągnięcia przychodów”. W tym kontekście istotne jest, aby oceniając dany wydatek pod kątem kosztu podatkowego uwzględniać również logiczny ciąg zdarzeń wywołujących określone działania podatnika.

Podatnik powinien móc wykazać (jak wskazano w przytaczanym wyroku NSA) taki ciąg zdarzeń (głównie zmian ekonomicznych, finansowych, prawnych oraz innych dających się racjonalnie i logicznie uzasadnić), które doprowadziły do konieczności przejścia od strategii maksymalizacji zysku w krótkim okresie poprzez minimalizację strat do maksymalizacji wartości w długiej perspektywie.

(RA)