Projekt przewiduje zmiany w ustawie z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1822 ze zm.; dalej: KPC). Zaproponowano wprowadzenie przepisów, zgodnie z którymi sąd opiekuńczy będzie mógł zarządzić przeprowadzenie przez kuratora sądowego wywiadu środowiskowego:

1) w celu zebrania informacji dotyczących małoletniego i jego środowiska, a w szczególności jego zachowania się, warunków wychowawczych i życiowych, w tym sytuacji bytowej rodziny, przebiegu nauki małoletniego i sposobu spędzania czasu wolnego, jego kontaktów środowiskowych, stosunku do niego rodziców lub opiekunów, podejmowanych oddziaływań wychowawczych, stanu zdrowia i znanych w środowisku uzależnień małoletniego (ma to dotyczyć także sytuacji, gdy sąd opiekuńczy poweźmie wiadomość o zdarzeniu uzasadniającym wszczęcie postępowania z urzędu, oraz w toku postępowania wykonawczego) – nowe brzmienie art. art. 5701 § 1 KPC i dodany § 1a;

2) w toku postępowania prowadzonego w sprawach dotyczących ustanowienia opieki lub kurateli i prowadzonego w tych sprawach postępowania wykonawczego w celu ustalenia możliwości lub sposobu sprawowania opieki lub kurateli oraz warunków życiowych osoby, której postępowanie dotyczy (art. 5701a KPC).

W ustawie z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 487) zaproponowano wprowadzenie art. 30a w brzmieniu: „Sąd może zarządzić przeprowadzenie przez kuratora sądowego wywiadu środowiskowego w celu ustalenia okoliczności wskazujących na nadużywanie alkoholu przez osobę, której postępowanie dotyczy, oraz zakłócania przez nią spokoju lub porządku publicznego, a także jej relacji w rodzinie, zachowania się w stosunku do małoletnich i stosunku do pracy”.

Natomiast w ustawie z 19.8.1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 882) dodano art. 42a, z którego wynika, że sąd będzie mógł zarządzić przeprowadzenie przez kuratora sądowego wywiadu środowiskowego w celu ustalenia warunków życiowych osoby, której postępowanie dotyczy, oraz jej funkcjonowania w środowisku.

Jak stwierdzono w uzasadnieniu do projektowanej nowelizacji postępowanie wykonawcze w sprawach rodzinnych i opiekuńczych nie jest kompleksowo unormowane w przepisach KPC. Większość orzeczeń wydawanych przez sąd opiekuńczy podlega wykonaniu przez ten sąd, dlatego powinien on móc dysponować instrumentami odpowiedniej reakcji, w tym kontroli i nadzoru. Specyfika sądownictwa rodzinnego polega również na tym, że sądy te mają obowiązek podejmować różne działania z urzędu, również przed formalnym wszczęciem postępowania. Za celowe uznano więc wyposażenie sądu opiekuńczego w możliwość zlecania kuratorom sądowym wywiadów po powzięciu informacji mogącej stanowić podstawę do wszczęcia postępowania w trybie art. 570 KPC.

W uzasadnieniu podkreślono też, że z uwagi na charakter spraw wskazanych w proponowanych przepisach ustaw: o wychowaniu w trzeźwości, a także o ochronie zdrowia psychicznego, niezależnie od ich istoty, ich przebieg może rodzić konieczność podjęcia czynności lub zainicjowania postępowania z urzędu w innej sprawie. Uznano więc za uzasadnione wyposażenie sądu opiekuńczego w podstawę prawną do zlecania przeprowadzania kuratorom sądowym wywiadów środowiskowych również w tych kategoriach spraw, ponieważ obie ustawy prawne nie zawierają takiej podstawy.

Informacje zebrane przez kuratora sądowego w toku wywiadu środowiskowego mogą się okazać pomocne:

1) w dokonywanej przez sąd ocenie, czy zachodzą przesłanki pozamedyczne (np. powodowanie rozkładu życia rodzinnego, demoralizowanie małoletnich, uchylanie się od pracy albo systematyczne zakłócanie spokoju lub porządku publicznego);

2) do orzeczenia o obowiązku podjęcia leczenia odwykowego, jak też orzeczenia o jego ustaniu do ustalenia czy zachodzi niezdolność do samodzielnego zaspokajania potrzeb życiowych w przypadku potencjalnego umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym bez zgody lub możliwość korzystania z opieki innych osób w przypadku możliwego kierowania do domu pomocy społecznej bez zgody.