Uzasadnienie

Wyrokiem z 10.3.2016 r. SO w K. – w sprawie z powództwaEwy B. przeciwko Bankowi B. SA w G. o odszkodowanie – oddalił apelację pozwanej od wyroku SR w K. z 11.8.2015 r., w którym sąd I instancji zasądził od pozwanej na rzecz powódki 11 670 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę.

Sąd ustalił, że powódka była zatrudniona w Banku B. SA w G. od 1.1.1998 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i pracowała na stanowisku doradcypersonal banking. Była członkiem Ogólnopolskiego Pracowniczego Związku Zawodowego „Konfederacja Pracy”. Z początkiem listopada 2013 r. pracodawca zasięgnął informacji, czy powódka należy do związku zawodowego, a następnie, pismem z 14.11.2013 r., poinformował związek zawodowy „Konfederacja Pracy” o zamiarze dokonania wypowiedzenia Ewie B. umowy o pracę. Pismem z 20.11.2013 r. zarząd organizacji związkowej poinformował, że charakter, rodzaj i treść zarzutów nie uzasadnia wypowiedzenia powódce umowy o pracę. Od 18.11.2013 r. do 15.1.2015 r. powódka korzystała ze zwolnienia lekarskiego. Powódka 2.6.2014 r. przystąpiła do Organizacji Międzyzwiązkowej Pracowników Banków Nr 001 Niezależnego Związku Zawodowego Pracowników Bankowości i Usług „Dialog 2005” z siedzibą w O. Pozwana 19.1.2015 r. złożyła powódce oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Przed złożeniem wypowiedzenia pracodawca nie zapytał organizacji związkowych o członkostwo powódki w organizacji związkowej oraz nie przeprowadził konsultacji związkowych z organizacją związkową „Dialog 2005”. Przyczyny wypowiedzenia powódce umowy o pracę odpowiadały tym, jakie były konsultowane ze związkiem zawodowym „Konfederacja Pracy”.

Według sądu II instancji art. 38 § 1 KP nakłada na pracodawców – w każdym przypadku zamierzonego wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony – obowiązek poprzedzenia tej czynności pisemnym powiadomieniem każdej organizacji związkowej, której pracownik jest członkiem, o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę z podaniem przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy. Taka wykładnia jest zgodna z brzmieniem językowym przepisu i nie jest sprzeczna z wynikami wykładni celowościowej, systemowej i funkcjonalnej tego przepisu w związku z art. 232 KP oraz art. 30 ust. 21 ustawy z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych (t.jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 1881, dalej jako: ZwZawU). Według sądu wypowiedzenie z 19.1.2015 r. nastąpiło 14 miesięcy po dniu konsultacji ze związkiem zawodowym, którego członkiem była powódka w dniu tej konsultacji, ale bez konsultacji z zakładową organizacją związku zawodowego, którego powódka została członkiem 2.6.2014 r. W konsekwencji pracodawca nie wykonał obowiązku z art. 30 ust. 21 ZwZawU. Według sądu tak długi upływ czasu między datą konsultacji a datą przygotowania i złożenia powódce oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę, w sytuacji gdy przed jego doręczeniem powódce została ona członkiem innego związku zawodowego, wymagał od pracodawcy, zgodnie z art. 232 KP w zw. z art. 38 § 1 KP i art. 30 ust. 21 ZwZawU, ustalenia, czy w okresie ponad rocznej nieobecności powódki w pracy spowodowanej chorobą powódka nie stała się członkiem innego związku zawodowego. Okres kilkunastu miesięcy, jakie minęły między datą konsultacji a decyzją pracodawcy o realizacji prawa do wypowiedzenia powódce umowy o pracę i zdarzenia, które w tym okresie zaistniały (kilkunastomiesięczna choroba powódki), stanowiły okoliczność istotną dla opinii, jaką związek zawodowy reprezentujący powódkę miał prawo przedstawić pracodawcy w procesie konsultacji wymaganej na podstawie art. 38 § 1 KP. Zaniechanie konsultacji zamiaru zrealizowanego 19.1.2015 r. wypowiedzenia powódce umowy o pracę z organizacją związkową, której powódka była członkiem przez okres co najmniej sześć miesięcy (od 2.6.2014 r.), a więc inną niż organizacja, z którą pracodawca przeprowadził konsultację osiem miesięcy wcześniej (14.11.2013 r.), było naruszeniem art. 38 KP i co do zasady usprawiedliwiało roszczenie pracownika o zasądzenie odszkodowania z art. 45 § 1 KP.

Według sądu II instancji pozwana nie ma podstaw, aby zwalczać zasadność roszczenia powódki z powołaniem się na art. 8 KP, w sytuacji gdy pełnomocnik tej strony przyznał, że 11.8.2015 r. pozwany pracodawca przed wypowiedzeniem dokonanym oświadczeniem z 19.1.2015 r. faktycznie nie dopełnił wszystkich wymaganych ustawą procedur związanych z wypowiadaniemEwie B. umowy o pracę na czas nieokreślony i że nie usiłował nawet podjąć próby weryfikacji aktualnego, w styczniu 2015 r., statusu przynależności powódki do organizacji związkowej. Według sądu nie ma podstaw do przyjęcia w sprawie, że powódka przez wstąpienie 2.6.2014 r. do nowego związku zawodowego zmierzała do wykorzystywania praw przysługujących członkom związku zawodowego wbrew przeznaczeniu tego prawa.

Powyższy wyrok sądu II instancji strona pozwana zaskarżyła skargą kasacyjną. W skardze zarzucono naruszenie przepisów prawa materialnego (art. 3983 § 1 pkt 1 KPC) przez ich błędną wykładnię:

a) art. 38 § 1 KP w zw. z art. 45 § 1 KP przez przyjęcie, że w przypadku upływu czasu pomiędzy podjęciem decyzji o wypowiedzeniu umowy o pracę a wręczeniem oświadczenia o wypowiedzeniu spowodowanego chorobą pracownika na pracodawcy spoczywa obowiązek ponownej konsultacji wypowiedzenia umowy o pracę z organizacją, do której pracownik przynależy w chwili składania oświadczenia o wypowiedzeniu, pomimo uprzedniego przeprowadzenia konsultacji z organizacją związkową, do której pracownik przynależał w chwili powzięcia zamiaru przez pracodawcę o wypowiedzeniu umowy o pracę;

b) art. 8 KP przez przyjęcie, że przystąpienie pracownika do kolejnej organizacji związkowej w trakcie usprawiedliwionej nieobecności, będącej następstwem wszczęcia przez pracodawcę procedury konsultacji wypowiedzenia umowy o pracę, nie może mieć na celu nadużycia przysługującego pracownikowi prawa do zrzeszania się.

Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku sądu II instancji w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi II instancji z pozostawieniem temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach procesu, w tym kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy na rozprawie kasacyjnej postanowił dopuścić do udziału w postępowaniu kasacyjnym A. Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. jako pozwanego w sprawie – następcę prawnego pozwanego Banku B.

Konsekwencją inkorporacji banku przez inny bank jest bowiem sukcesja generalna (art. 494 § 1 KSH) oznaczająca wejście banku przejmującego w całokształt praw i obowiązków (sytuację prawną) banku przejętego. Dodatkowo poza treścią art. 494 KSH, również art. 231 § 1 i 2 KP zakłada sukcesję praw i obowiązków pracowniczych, stanowiąc w § 1, że w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Tryb współdziałania związków zawodowych określony w art. 38 KP ma charakter konsultacyjny (§ 5). Po jego przeprowadzeniu pracodawca decyduje, czy wypowiedzieć umowę o pracę, biorąc pod uwagę stanowisko organizacji związkowej. Zastrzeżenia związku zawodowego – mimo ich opiniodawczego charakteru – mają pragmatyczne znaczenie. Nie uszczuplając bowiem kompetencji i odpowiedzialności pracodawcy w zakresie polityki kadrowej, jednocześnie zapobiegają zbyt pochopnym, nieuzasadnionym wypowiedzeniom. Również z tego względu niezachowanie trybu z art. 38 stanowi naruszenie przepisów o wypowiadaniu umów o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 KP.

Kodeks pracy nie określa terminu, w jakim pracodawca może wypowiedzieć umowę po odpowiednio przeprowadzonej konsultacji, aby nie narazić się na zarzut naruszenia art. 38 KP. Różne przeszkody mogą bowiem uniemożliwić złożenie wypowiedzenia niezwłocznie po konsultacjach ze związkami zawodowymi (np. długotrwała choroba pracownika). Wyrażano w tym przypadku pogląd, że pracodawca może złożyć wypowiedzenie bez naruszenia art. 38 KP dopóty, dopóki istnieje przyczyna podana zakładowej organizacji związkowej jako przyczyna wypowiedzenia. Jeżeli jednak okoliczność uzasadniająca wypowiedzenie na skutek upływu czasu stała się nieaktualna ze względu na cel wypowiedzenia, może być ono uznane za nieuzasadnione [por. uchwała SN (7) z 27.6.1985 r., III PZP 10/85, OSNCP Nr 11/1985, poz. 164]. Do kwestii tej odniósł się SN także w wyroku z 23.11.2010 r. (I PK 105/10, MoPr Nr 4/2011, s. 201). Stwierdził, że wynikający z art. 113 § 1 termin zatarcia ukarania karą porządkową może stanowićper analogiam wyznacznik utraty możliwości powołania się przez pracodawcę w wypowiedzeniu na zdarzenie, które miało miejsce przeszło rok przed dokonanym wypowiedzeniem. W wyroku SN z 19.7.2005 r. (II PK 372/04, OSNP Nr 11–12/2006, poz. 175) przyjęto, że po przywróceniu do pracy wyrokiem sądu ze względu na niezgodność wypowiedzenia z przepisami dotyczącymi jego warunków, które można określić jako formalne, pracodawca może dokonać ponownie wypowiedzenia z powołaniem się na te same przyczyny (fakty), które leżały u podstaw poprzedniego wypowiedzenia, jeżeli przyczyny te nie zostały w poprzednim postępowaniu ocenione jako nieuzasadnione oraz zachowały aktualność w tym znaczeniu, że nadal stanowią uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia w rozumieniu art. 45 § 1 KP. O tym, czy przyczyny te zachowały aktualność, decydują okoliczności konkretnej sprawy (w tym także sam upływ czasu).

Relewantne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma również przepis art. 30 ust. 21 ZwZawU, który nie został jednak powołany w skardze kasacyjnej. Zgodnie z nim w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których przepisy prawa pracy zobowiązują pracodawcę do współdziałania z zakładową organizacją związkową, pracodawca jest obowiązany zwrócić się do tej organizacji o informację o pracownikach korzystających z jej obrony. Nieudzielenie tej informacji w ciągu pięciu dni zwalnia pracodawcę od obowiązku współdziałania z zakładową organizacją związkową w sprawach dotyczących tych pracowników.

Nie ulega wątpliwości, że zasięgnięcie opinii zakładowej organizacji związkowej w sprawie zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę, w trybie art. 38 KP, wymaga wcześniejszego ustalenia, o którym stanowi przepis art. 30 ust. 21 ZwZawU. Informacja przedstawiona przez związek zawodowy w trybie art. 30 ust. 21 ZwZawU ma charakter generalny. Związek zawodowy nie ma jednak prawnego obowiązku przedstawiania pracodawcy imiennej (aktualnej) listy swoich członków.

Jeżeli w tej sytuacji, przed dokonaniem wypowiedzenia pracownik stał się członkiem nowego związku zawodowego, a pomiędzy zasięgnięciem informacji i dokonaniem wypowiedzenia nie upłynął nadmiernie długi okres, uzasadnione jest pominięcie przez pracodawcę trybu z art. 38 KP. Jedynie nadmierny upływ czasu może oznaczać konieczność ponowienia wystąpienia pracodawcy do związku zawodowego w trybie art. 30 ust. 21 ZwZawU. Istotne więc staje się określenie okresu, którego upływ sprawia konieczność ponownego wystąpienia pracodawcy o informację o pracownikach podlegających obronie związku zawodowego. Ścisłe określenie długości upływu tego czasu nie jest możliwe i zależy od okoliczności konkretnego przypadku. W judykaturze SN przyjęto, że niecałe trzy miesiące nie są nadmiernie długim okresem (por. wyrok SN z 14.3.2012 r., I PK 117/11, Legalis).

Sąd Najwyższy w obecnym składzie uznał, że należy wziąć pod uwagę coraz większą dynamikę zmian ekonomicznych, społecznych i organizacyjnych, determinujących w XXI w. funkcjonowanie przedsiębiorstw, banków oraz urzędów. Często w okresie już kilku miesięcy zachodzić może konieczność ponownej analizy sytuacji kadrowo-ekonomicznej pracodawcy i ponownej oceny przydatności pracowników do wykonywania nowych zadań. Przykładem takiej sytuacji jest również pozwany pracodawca, który został inkorporowany przez inny bank (już po upływie okresu wypowiedzenia). Z uwagi na upływ czasu może ulec zmianie również sytuacja pracownika – na przykład może on wejść w okres ochronny z art. 39 KP. Zwrócenie na to uwagi przez związek zawodowy może wpłynąć na uniknięcie naruszenia prawa przez pracodawcę.

Reasumując – upływ nadmiernie długiego okresu między przeprowadzeniem konsultacji zamiaru wypowiedzenia z organizacją związkową a datą wypowiedzenia umowy o pracę, który występuje w przypadku upływu jednego roku między tymi czynnościami, implikuje ocenę, że brak ponowienia konsultacji związkowej narusza tryb z art. 38 KP.

Odnosząc to do okoliczności faktycznych skargi kasacyjnej, należy przyjąć, że po upływie roku od pierwszej konsultacji związkowej pozwany pracodawca powinien był zwrócić się do działających u niego organizacji związkowych o nadesłanie w terminie pięciu dni informacji, czy powódka jest członkiem danego związku, a następnie ponowić konsultację zamiaru wypowiedzenia z nowym związkiem zawodowym, którego członkiem stała się powódka.

Prawo wyboru i zmiany związku zawodowego nie powinno prowadzić jednak do nadużycia tego prawa podmiotowego wyłącznie w celu wygrania sprawy sądowej. W ocenie SN w niniejszej sprawie nie doszło do naruszenia zarzucanego w skardze kasacyjnej art. 8 KP, gdyż zmiana związku zawodowego nie mogła stanowić zaskoczenia dla pracodawcy wobec faktu, że o ponad sześć miesięcy poprzedzała wypowiedzenie powódce umowy pracę.

Nawet zakładając, że zachowały aktualność przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę (kwestia ta nie była przedmiotem analizy sądów), SN uznał, że po upływie roku pozwany pracodawca był zobligowany ponownie dokonać konsultacji zamiaru wypowiedzenia ze związkami zawodowymi. Niewykonanie tego obowiązku spowodowało naruszenie art. 38 § 1 KP w zw. z art. 45 § 1 KP.

Z tych względów orzeczono, na podstawie art. 39814 KPC, jak w sentencji wyroku.

Tryb współdziałania związków zawodowych określony w art. 38 KP ma charakter konsultacyjny (§ 5). Po jego przeprowadzeniu pracodawca decyduje, czy wypowiedzieć umowę o pracę, biorąc pod uwagę stanowisko organizacji związkowej. Zastrzeżenia związku zawodowego – mimo ich opiniodawczego charakteru – mają pragmatyczne znaczenie. Nie uszczuplając bowiem kompetencji i odpowiedzialności pracodawcy w zakresie polityki kadrowej, jednocześnie zapobiegają zbyt pochopnym, nieuzasadnionym wypowiedzeniom. Również z tego względu niezachowanie trybu z art. 38 stanowi naruszenie przepisów o wypowiadaniu umów o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 KP.

Kodeks pracy nie określa terminu, w jakim pracodawca może wypowiedzieć umowę po odpowiednio przeprowadzonej konsultacji, aby nie narazić się na zarzut naruszenia art. 38 KP. Różne przeszkody mogą bowiem uniemożliwić złożenie wypowiedzenia niezwłocznie po konsultacjach ze związkami zawodowymi (np. długotrwała choroba pracownika). Wyrażano w tym przypadku pogląd, że pracodawca może złożyć wypowiedzenie bez naruszenia art. 38 KP dopóty, dopóki istnieje przyczyna podana zakładowej organizacji związkowej jako przyczyna wypowiedzenia. Jeżeli jednak okoliczność uzasadniająca wypowiedzenie na skutek upływu czasu stała się nieaktualna ze względu na cel wypowiedzenia, może być ono uznane za nieuzasadnione [por. uchwała SN (7) z 27.6.1985 r., III PZP 10/85, OSNCP Nr 11/1985, poz. 164]. Do kwestii tej odniósł się SN także w wyroku z 23.11.2010 r. (I PK 105/10, MoPr Nr 4/2011, s. 201). Stwierdził, że wynikający z art. 113 § 1 termin zatarcia ukarania karą porządkową może stanowićper analogiam wyznacznik utraty możliwości powołania się przez pracodawcę w wypowiedzeniu na zdarzenie, które miało miejsce przeszło rok przed dokonanym wypowiedzeniem. W wyroku SN z 19.7.2005 r. (II PK 372/04, OSNP Nr 11–12/2006, poz. 175) przyjęto, że po przywróceniu do pracy wyrokiem sądu ze względu na niezgodność wypowiedzenia z przepisami dotyczącymi jego warunków, które można określić jako formalne, pracodawca może dokonać ponownie wypowiedzenia z powołaniem się na te same przyczyny (fakty), które leżały u podstaw poprzedniego wypowiedzenia, jeżeli przyczyny te nie zostały w poprzednim postępowaniu ocenione jako nieuzasadnione oraz zachowały aktualność w tym znaczeniu, że nadal stanowią uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia w rozumieniu art. 45 § 1 KP. O tym, czy przyczyny te zachowały aktualność, decydują okoliczności konkretnej sprawy (w tym także sam upływ czasu).

Relewantne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma również przepis art. 30 ust. 21 ZwZawU, który nie został jednak powołany w skardze kasacyjnej. Zgodnie z nim w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których przepisy prawa pracy zobowiązują pracodawcę do współdziałania z zakładową organizacją związkową, pracodawca jest obowiązany zwrócić się do tej organizacji o informację o pracownikach korzystających z jej obrony. Nieudzielenie tej informacji w ciągu pięciu dni zwalnia pracodawcę od obowiązku współdziałania z zakładową organizacją związkową w sprawach dotyczących tych pracowników.

Nie ulega wątpliwości, że zasięgnięcie opinii zakładowej organizacji związkowej w sprawie zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę, w trybie art. 38 KP, wymaga wcześniejszego ustalenia, o którym stanowi przepis art. 30 ust. 21 ZwZawU. Informacja przedstawiona przez związek zawodowy w trybie art. 30 ust. 21 ZwZawU ma charakter generalny. Związek zawodowy nie ma jednak prawnego obowiązku przedstawiania pracodawcy imiennej (aktualnej) listy swoich członków.

Jeżeli w tej sytuacji, przed dokonaniem wypowiedzenia pracownik stał się członkiem nowego związku zawodowego, a pomiędzy zasięgnięciem informacji i dokonaniem wypowiedzenia nie upłynął nadmiernie długi okres, uzasadnione jest pominięcie przez pracodawcę trybu z art. 38 KP. Jedynie nadmierny upływ czasu może oznaczać konieczność ponowienia wystąpienia pracodawcy do związku zawodowego w trybie art. 30 ust. 21 ZwZawU. Istotne więc staje się określenie okresu, którego upływ sprawia konieczność ponownego wystąpienia pracodawcy o informację o pracownikach podlegających obronie związku zawodowego. Ścisłe określenie długości upływu tego czasu nie jest możliwe i zależy od okoliczności konkretnego przypadku. W judykaturze SN przyjęto, że niecałe trzy miesiące nie są nadmiernie długim okresem (por. wyrok SN z 14.3.2012 r., I PK 117/11, Legalis).

Sąd Najwyższy w obecnym składzie uznał, że należy wziąć pod uwagę coraz większą dynamikę zmian ekonomicznych, społecznych i organizacyjnych, determinujących w XXI w. funkcjonowanie przedsiębiorstw, banków oraz urzędów. Często w okresie już kilku miesięcy zachodzić może konieczność ponownej analizy sytuacji kadrowo-ekonomicznej pracodawcy i ponownej oceny przydatności pracowników do wykonywania nowych zadań. Przykładem takiej sytuacji jest również pozwany pracodawca, który został inkorporowany przez inny bank (już po upływie okresu wypowiedzenia). Z uwagi na upływ czasu może ulec zmianie również sytuacja pracownika – na przykład może on wejść w okres ochronny z art. 39 KP. Zwrócenie na to uwagi przez związek zawodowy może wpłynąć na uniknięcie naruszenia prawa przez pracodawcę.

Reasumując – upływ nadmiernie długiego okresu między przeprowadzeniem konsultacji zamiaru wypowiedzenia z organizacją związkową a datą wypowiedzenia umowy o pracę, który występuje w przypadku upływu jednego roku między tymi czynnościami, implikuje ocenę, że brak ponowienia konsultacji związkowej narusza tryb z art. 38 KP.

Odnosząc to do okoliczności faktycznych skargi kasacyjnej, należy przyjąć, że po upływie roku od pierwszej konsultacji związkowej pozwany pracodawca powinien był zwrócić się do działających u niego organizacji związkowych o nadesłanie w terminie pięciu dni informacji, czy powódka jest członkiem danego związku, a następnie ponowić konsultację zamiaru wypowiedzenia z nowym związkiem zawodowym, którego członkiem stała się powódka.

Prawo wyboru i zmiany związku zawodowego nie powinno prowadzić jednak do nadużycia tego prawa podmiotowego wyłącznie w celu wygrania sprawy sądowej. W ocenie SN w niniejszej sprawie nie doszło do naruszenia zarzucanego w skardze kasacyjnej art. 8 KP, gdyż zmiana związku zawodowego nie mogła stanowić zaskoczenia dla pracodawcy wobec faktu, że o ponad sześć miesięcy poprzedzała wypowiedzenie powódce umowy pracę.

Nawet zakładając, że zachowały aktualność przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę (kwestia ta nie była przedmiotem analizy sądów), SN uznał, że po upływie roku pozwany pracodawca był zobligowany ponownie dokonać konsultacji zamiaru wypowiedzenia ze związkami zawodowymi. Niewykonanie tego obowiązku spowodowało naruszenie art. 38 § 1 KP w zw. z art. 45 § 1 KP.

Z tych względów orzeczono, na podstawie art. 39814 KPC, jak w sentencji wyroku.