Kodeks wyborczy. Komentarz

  • Publikacja stanowi szczegółowe i kompleksowe omówienie wszystkich zagadnień omawianej tematyki, uwzględniając i prezentując najnowszy stan sprawny, włącznie ze zmianami.
  • Komentarz prezentuje w sposób wszechstronny dorobek doktryny i judykatury oraz obejmuje najnowsze orzecznictwo.
  • Ponadto, uwzględniono aktualne piśmiennictwo z komentowanej dziedziny i dziedzin pokrewnych. Dla wygody Czytelników, ułatwiając szybką orientację w tekście, niniejszy Komentarz wyróżnia się szczegółową strukturą wewnętrzną, z precyzyjnym, przejrzystym i jednolitym podziałem zagadnień.

 

Fragment tekstu z komentarza:

Kodeks wyborczy. Komentarz 2018, wyd. 3

Art. 11 [Bierne prawo wyborcze, brak prawa wybieralności]

KOMENTOWANY PRZEPIS

§ 1. Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) ma:

1) w wyborach do Sejmu – obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat;
2) w wyborach do Senatu – obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat;
3) w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej – obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu;
4) w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej – osoba mająca prawo wybierania w tych wyborach, która najpóźniej w dniu głosowania kończy 21 lat, i od co najmniej 5 lat stale zamieszkuje w Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej;
5) w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego – osoba mająca prawo wybierania tych organów;
6) w wyborach wójta – obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat, z tym że kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje.

§ 2. Nie ma prawa wybieralności w wyborach osoba:

1) skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe;
2) wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, o którym mowa w art. 21a ust. 2a ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U. z 2017 r. poz. 2186 oraz z 2018 r. poz. 538).

§ 3. Prawa wybieralności nie ma obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, pozbawiony prawa wybieralności w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem.

§ 4. Nie ma prawa wybieralności w wyborach wójta w danej gminie osoba, która została uprzednio dwukrotnie wybrana na wójta w tej gminie w wyborach wójta zarządzonych na podstawie art. 474 § 1.

1. „Prawo bierne obejmuje sobą uprawnienie do bycia wybranym, a także do sprawowania mandatu uzyskanego w wyniku niewadliwie przeprowadzonych wyborów” (wyr. TK z 13.3.2007 r., K 8/07, OTK-A 2007, Nr 3, poz. 26). Kodeks wyborczy precyzyjnie określa cenzusy obowiązujące w przypadku biernego prawa wyborczego w poszczególnych rodzajach wyborów. Są one dla każdego z tych rodzajów inne. W wyborach do obu izb parlamentu i wyborach Prezydenta RP wprowadzono cenzus obywatelstwa, co związane jest z realizacją zasady suwerenności narodu. Jego przyjęcie jest zgodne z Konstytucją RP i z obowiązującymi Polskę normami prawa międzynarodowego. Cenzus obywatelstwa obowiązuje też w wyborach wójta. Nie obowiązuje on w wyborach do PE, co związane jest z charakterem tych wyborów. Nie obowiązuje on też w przypadku organów stanowiących samorządu terytorialnego. Należy w tym miejscu podkreślić, że TK w uzasadnieniu jednego z orzeczeń stwierdził: „Konstytucja (…) nie uzależnia (…) przynależności do wspólnoty samorządowej od posiadania polskiego obywatelstwa. O przynależności rozstrzyga (…) miejsce zamieszkania (centrum aktywności życiowej), będące podstawowym rodzajem więzi w tego typu wspólnotach. Przy wyborze do organów samorządu terytorialnego (…) wchodzi w grę nie tyle realizacja suwerennych praw Narodu, ile praw wspólnoty mieszkańców (…)” (wyr. z 11.5.2005 r., K 18/04, OTK-A 2005, Nr 5, poz. 49).

2. Cenzus wieku dla biernego prawa wyborczego obowiązujący we wszystkich wyborach, poza wyborami do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, jest wyższy niż dla czynnego prawa wyborczego. Przesłanką takiego rozwiązania jest przeświadczenie, że działalność w organach przedstawicielskich i sprawowanie urzędów wybieralnych wymaga posiadania ugruntowanych poglądów, doświadczenia itp., a to wszystko przychodzi z wiekiem. Ponadto kandydat powinien prowadzić działalność społeczną, polityczną, kulturalną itp. i w jej wyniku być znany przynajmniej części wyborców. To również osiąga się z wiekiem. Konstytucja RP i za nią KWyb ustala 35 lat jako dolną granicę biernego prawa wyborczego w wyborach prezydenckich i jest to najwyższy cenzus wieku we wszystkich rodzajach wyborów w RP. Rozwiązanie takie w przypadku wyborów głowy państwa jest często spotykane w państwach demokratycznych. Motywacją dla niego jest przeświadczenie, że piastowanie najwyższego urzędu w państwie wymaga posiadania ugruntowanych poglądów, doświadczenia życiowego itp.

3. Cenzus domicylu, uzależniający przyznanie biernego prawa wyborczego od stałego zamieszkiwania przez określony czas na terytorium RP lub na terytorium innego państwa członkowskiego UE, został wprowadzony w wyborach do PE. Został on także wprowadzony w wyborach do rad gmin w odniesieniu do obywateli UE niebędących obywatelami polskimi.

4. Sformułowanie „korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu” w przypadku posiadania biernego prawa wyborczego na urząd Prezydenta „obejmuje zarówno czynne, jak i bierne prawo wyborcze” (wyr. TK z 10.11.1998 r., K 39/97, OTK 1998, Nr 6, poz. 99).

5. Kodeks wyborczy, ograniczając bierne prawo wyborcze w art. 11 § 2, nawiązuje do rozwiązań przyjętych w polskim ustawodawstwie wyborczym na początku XXI w. Początkowo dotyczyły one osób ubiegających się o mandat w organach samorządu terytorialnego. Jeżeli chodzi o przestępstwo, za które został orzeczony wyrok sądowy prawomocny, to „skutki tego wydarzenia będą egzekwowane tylko w takim wypadku, jeśli będzie to oskarżenie publiczne” i zamierzano dzięki temu „w jakimś przynajmniej stopniu, ograniczyć przypadki nadużywania tego prawa i niestety w Polsce dość popularne chyba przypadki pieniactwa sądowego” (druk sejmowy Nr 2671/IV kadencja). Na podobnym stanowisku stanął ustrojodawca, nowelizując Konstytucję RP w 2009 r. i wprowadzając do niej nowy art. 99 ust. 3 stanowiący, że wybrana do Sejmu lub Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego. Norma ta stanowi niewątpliwie reakcję na zjawiska źle oceniane przez opinię publiczną i podważające w jej oczach prestiż parlamentu. Utrata prawa wybieralności następuje na skutek uprawomocnienia się wyroku skazującego na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego i w dniu tego uprawomocnienia się (zob. wyr. NSA z 13.8.2009 r., II OSK 713/09, Legalis). Okres pozbawienia prawa wybieralności należy skorelować z instytucją zatarcia skazania (szerzej na jej temat zob. KK – rozdział XII). Nadal aktualne jest przy tym wyjaśnienie PKW, że: „posiadanie praw wyborczych ocenia się na dzień wyborów, dlatego też osoba, wobec której orzeczony wyrok lub wyrok w zawieszeniu (zatarcie skazania) zakończy się później niż w dniu wyborów, nie może być kandydatem” (ZPOW-703-114/06, http://powiatkolobrzeg.home.pl/1/pliki/wybory2006/ZPOW-703-114-06.pdf – dostęp 27.7.2018 r.).

 

Zobacz także:

 

Więcej o prawach wyborczych w module Ustrój i organizacja>>