Jeżeli w związku z uchwaleniem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego korzystanie z nieruchomości w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone, właściciel nieruchomości może żądać od gminy jej wykupienia (art. 36 ust. 1 pkt 2 ustawy z 27.3.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 199 ze zm.; dalej: PlanZagospU).
W wypadku niewykonania przez gminę obowiązku zawarcia umowy, właścicielowi przysługuje roszczenie o wykup na podstawie art. 64 i 1047 ustawy z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.) na drodze postępowania sądowego. Orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie woli gminy i samo w sobie powoduje zaistnienie stosunku prawnego z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia, albo nadania mu klauzuli wykonalności, jeżeli zastępowane oświadczenie woli jest zależne od wzajemnego świadczenia wierzyciela.
Sąd Najwyższy uznał, że charakter orzeczenia przesądza o tym, że cena powinna odpowiadać aktualnej rynkowej wartości nieruchomości, czyli wartości ustalonej na chwilę orzekania, przy uwzględnieniu jej stanu istniejącego przed datą wejścia w życie planu zmieniającego jej przeznaczenie. Wynagrodzenie za nieruchomość powinno mieć charakter ekwiwalentny i odpowiadać aktualnej w dacie przeniesienia prawa własności wartości tego prawa (wyr. SN z 22.1.2015 r., I CSK 224/14).
