Stan faktyczny

Przedmiotem rozpatrywanej przez Sąd Administracyjny skargi jest decyzja Rektora Uniwersytetu o braku zgody na wznowienie studiów w celu złożenia pracy dyplomowej i przystąpienia do egzaminu dyplomowego z uwagi na zmiany wprowadzone w programie studiów, w tym w szczególności zmianę profilu kształcenia z ogólnoakademickiego na praktyczny oraz na wystąpienie zbyt dużej liczby różnic programowych i konieczność uzupełnienia godzin praktyk, co uniemożliwia wznowienie studiów wyłącznie w ww. celu.

Stan prawny

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w pierwszej kolejności zauważył, że ustawodawca pozostawił autonomię władzom uczelni w zakresie regulacji dotyczącej wznowienia studiów.

W rozpatrywanej sprawie podstawę rozstrzygnięcia stanowił więc § 35 ust. 10 Regulaminu Studiów przyjęty w drodze uchwały Senatu. Stosownie do wyżej wskazanej regulacji, student, który został skreślony z listy studentów zgodnie z § 34 ust. 1 pkt 3 (w przypadku niezłożenia w terminie pracy dyplomowej, tj. gdy student, który uzyskał zaliczenie wszystkich przedmiotów i zdał wszystkie egzaminy objęte planem studiów oraz zaliczył przewidziane w tym planie praktyki, a nie złożył pracy dyplomowej w terminie określonym w § 39 ust. 3 lub 4 Regulaminu) może uzyskać zgodę dziekana na wznowienie studiów w celu złożenia pracy dyplomowej i przystąpienia do egzaminu dyplomowego w terminie 2 lat od dnia skreślenia.

Jedyną materialnoprawną przesłanką wznowienia studiów jest zatem brak upływu 2 lat od dnia skreślenia z listy studentów, która to przesłanka została autonomicznie zakreślona przez organy uczelni. Przywołany termin do wznowienia studiów ma charakter przepisu prawa materialnego, a zatem – z istoty swej – nie może być przedłużony, czy też przywrócony.

Regulamin studiów nie przewiduje żadnych innych przesłanek wznowienia studiów, w tym – wbrew stanowisku Rektora – warunku braku zmian w programie studiów.

Uznanie administracyjne

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie podkreślił, że decyzja administracyjna w przedmiocie wznowienia studiów ma niewątpliwie charakter uznaniowy. Co ważne, decyzja wydana w warunkach uznania administracyjnego nie może być decyzją dowolną, ale musi wynikać z wszechstronnego i dogłębnego rozważenia wszystkich okoliczności faktycznych sprawy. Musi wyważać interes społeczny i słuszny interes strony.

Sąd rozpatrujący niniejszą sprawę wskazał, że rozstrzygnięcia (w szczególności te negatywne dla strony), podejmowane w ramach uznania administracyjnego, powinny być szczególnie przekonywująco, wyczerpująco i jasno uzasadnione, zarówno co do faktów, jak i co do prawa, tak, aby nie było wątpliwości, że wszystkie okoliczności sprawy zostały rozważone i ocenione, a organ nie pozostawił poza swoimi rozważaniami argumentów podnoszonych przez stronę, nie pominął istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy materiałów dowodowych, czy też nie dokonał oceny tych materiałów wbrew zasadom logiki lub doświadczenia życiowego. Decyzja taka powinna zatem w sposób czytelny, umożliwiający kontrolę poszczególnych etapów rozumowania, przedstawić wszystkie przesłanki faktyczne i interpretacyjne wnioskowania organu. Innymi słowy, organ orzekający na podstawie przepisu o charakterze uznaniowym ma obowiązek szczegółowego uzasadnienia motywów, jakimi kierował się, czyniąc użytek ze swych uprawnień, a uzasadnienie takiej decyzji nie może opierać się na ogólnych stwierdzeniach, czy też jedynie na przytoczeniu ustawowych, czy regulaminowych przesłanek, uprawniających do wydania decyzji niekorzystnej dla strony.

Interes społeczny i słuszny interes obywateli

WSA w Olsztynie wskazał, że wynikająca z art. 7 KPA in fine, zasada ogólna postępowania administracyjnego, tj. zasada prawdy obiektywnej, stanowi także wskazówkę interpretacyjną prawa materialnego. Art. 7 KPA wprowadzający zasadę uwzględniania z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu obywateli, nie określa hierarchii tych wartości, ani zasad rozstrzygania konfliktów między nimi. Powyższą zasadę należy rozumieć w ten sposób, że w wypadku sprzeczności (kolizji) między tymi interesami, organ powinien załatwić sprawę, realizując w sposób możliwie najpełniejszy oba rodzaje interesów.

Co więcej Sąd rozstrzygający, powołując się na dotychczasowe stanowisko sądów administracyjnych, podkreślił, iż w państwie prawa nie ma miejsca dla mechanicznie i sztywno pojmowanej zasady nadrzędności interesu ogólnego nad interesem indywidualnym (wyrok SN z 18.11.1993 r., III ARN 49/93). W praktyce oznacza to, że w każdym przypadku działający organ ma obowiązek wskazać, o jaki interes ogólny (publiczny) chodzi, i udowodnić, iż on jest na tyle ważny i znaczący, że bezwzględnie wymaga ograniczenia uprawnień indywidualnych obywateli. Zarówno istnienie takiego interesu, jak i jego znaczenie, a także przesłanki powodujące konieczność przedłożenia w konkretnym wypadku interesu publicznego nad indywidualny podlegać muszą zawsze wnikliwej kontroli instancyjnej i sądowej (wyrok NSA z 27.4.2012 r., I OSK 289/12).

Stanowisko WSA

W ocenie Sądu rozstrzygającego, z uwagi na fakt, iż Skarżący uzyskał zaliczenie wszystkich przedmiotów i zdał wszystkie egzaminy objęte planem studiów oraz zaliczył przewidziane w tym planie praktyki, nabył ekspektatywę prawa do wznowienia studiów. Zarówno etap studiów, na jakim doszło do skreślenia Skarżącego z listy studentów, jak i jego status powinny mieć wpływ na ocenę dopuszczalności wznowienia studiów na dotychczasowym etapie i dotychczasowym kierunku.

Sąd orzekający stwierdził, że w rozpatrywanej sprawie doszło do naruszenia m.in. art. 7 KPA. W toku postępowania organy m.in. nie uwzględniły słusznego interesu Skarżącego. Nie uwzględniły tym samym szczególnego statusu osoby ubiegającej się o wznowienie studiów na podstawie § 35 ust. 10 w zw. z § 34 ust. 1 pkt 3 Regulaminu studiów, czym naruszyły również art. 8 KPA (zasada pogłębiania zaufania).

WSA w Olsztynie uznał więc za zasadne uchylenie decyzji zapadłych w obu instancjach w celu przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego we wskazanym zakresie oraz dokonania ponownej wszechstronnej oceny okoliczności faktycznych niniejszej sprawy z uwzględnieniem szczególnego statusu skarżącego, który uzyskał zaliczenie wszystkich przedmiotów, zdał wszystkie egzaminy objęte planem studiów oraz zaliczył przewidziane w tym planie praktyki.

Art. 7 KPA odwołuje się do dwóch pojęć niedookreślonych, tj.: „interes społeczny” i „słuszny interes obywateli”. Przepis ten nie określa jednak wzajemnej relacji dwóch wskazanych wyżej wartości ani nie przesądza, która z nich jest bardziej relewantna.

Taka regulacja sprawia, że to organ administracji publicznej musi każdorazowo – w okolicznościach faktycznych konkretnej sprawy – dokonać zważenia obydwu interesów i na tej podstawie podjąć słuszne rozstrzygnięcie. Co więcej, wymaga to precyzyjnego i wyczerpującego uargumentowania w treści uzasadnienia zapadłego rozstrzygnięcia – decyzji administracyjnej.

Warto podkreślić, że na temat ewentualnej kolizji pomiędzy tymi dwoma wartościami wypowiadał się także Trybunał Konstytucyjny, stwierdzając, iż granicą uwzględniania słusznego interesu obywateli jest uwzględnienie przez organ administracji publicznej interesu społecznego.

Interes społeczny nie może w tym przypadku być interpretowany jako interes zbiorowości, czyli substrat interesów indywidualnych. Powinien być on pojmowany jako wartość istotna z punktu widzenia społeczeństwa, a wartości takie powinny być chronione za pomocą norm prawa powszechnie obowiązującego. Zatem – zgodnie ze stanowiskiem przyjętym przez TK – granica uwzględniania słusznego interesu społecznego zostanie naznaczona poprzez kolizję z normą prawną, która chroni określoną wartość (wyrok TK z 15.12.2008 r., P 57/07).