W Dz.U. z 2021 r. pod poz. 1718 opublikowano ustawę z 11.8.2021 r. o gatunkach obcych (GatunkiObceU).

Wprowadzenie

Ustawa o gatunkach obcych dotyczy inwazyjnych gatunków obcych (IGO), czyli inwazyjnych gatunków obcych, które, w rozumieniu przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 z 22.10.2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych (Dz.Urz. UE L 317 z 4.11.2014 r., s. 35 ze zm.; dalej: rozporządzenie nr 1143/2014), stanowią zagrożenie dla Polski oraz dla UE, a także rozprzestrzeniające się na szeroką skalę. Z przepisów unijnych wynika, że:

  • gatunek obcy oznacza każdego żywego osobnika gatunku, podgatunku lub niższego taksonu zwierząt, roślin, grzybów lub drobnoustrojów wprowadzonego poza jego naturalny zasięg; pojęcie to obejmuje wszelkie części, gamety, nasiona, jaja lub diaspory tych gatunków, jak również hybrydy, odmiany lub rasy zdolne do przeżycia i rozmnażania;
  • inwazyjny gatunek obcy (IGO) oznacza gatunek obcy, którego wprowadzenie lub rozprzestrzenianie się zagraża – jak stwierdzono – bioróżnorodności i powiązanym usługom ekosystemowym lub oddziałuje na nie w niepożądany sposób;
  • inwazyjny gatunek obcy stwarzający zagrożenie dla UE oznacza inwazyjny gatunek obcy, którego niepożądane oddziaływanie uznano za wymagające skoordynowanych działań na szczeblu unijnym;
  • inwazyjne gatunki obce stwarzające zagrożenie dla państwa członkowskiego oznacza inwazyjne gatunki obce inne niż inwazyjne gatunki obce stwarzające zagrożenie dla UE, których niepożądane oddziaływanie w wyniku ich uwolnienia i rozprzestrzeniania się, nawet jeśli nie jest w pełni ocenione, zostaje przez dane państwo członkowskie uznane – na podstawie dowodów naukowych – za istotne dla całości lub części jego terytorium oraz za wymagające podjęcia działań na szczeblu tego państwa członkowskiego.

Centralny Rejestr Danych o IGO

Ustawa wprowadza Centralny Rejestr Danych o IGO, w którym gromadzi się informacje o IGO stwarzających zagrożenie dla UE oraz IGO stwarzających zagrożenie dla Polski, w tym o:

  • stwierdzeniu obecności IGO w środowisku;
  • IGO objętym zezwoleniem na odstępstwo od przewidzianych zakazów;
  • przeprowadzonych działaniach zaradczych.
Ważne

Rejestr IGO będzie prowadzony przy użyciu systemu teleinformatycznego umożliwiającego zarządzanie danymi przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, regionalnych dyrektorów ochrony środowiska, dyrektorów parków narodowych, dyrektorów urzędów morskich oraz Głównego Inspektora Rybołówstwa Morskiego.

Regionalny dyrektor ochrony środowiska, dyrektor parku narodowego, dyrektor urzędu morskiego oraz Główny Inspektor Rybołówstwa Morskiego, każdy w zakresie swojej właściwości, wprowadzają do Rejestru IGO informacje o przeprowadzonych działaniach zaradczych – w odniesieniu do: 

  • IGO podlegającego szybkiej eliminacji – niezwłocznie po przeprowadzeniu tych działań zaradczych;
  • IGO rozprzestrzenionego na szeroką skalę – corocznie do 31 marca za poprzedni rok.

Zakazy i zezwolenia dotyczące gatunków obcych

Ustawa o gatunkach obcych zakazuje wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku gatunków obcych, a w odniesieniu do IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski zakazuje się także:

  • przywozu na terytorium RP lub wywozu z terytorium RP;
  • transportu, z wyłączeniem transportu IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski w związku z przeprowadzanymi działaniami zaradczymi;
  • przetrzymywania;
  • chowu lub hodowli, rozmnażania lub uprawy;
  • wprowadzania do obrotu;
  • wykorzystywania;
  • wymiany.

Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska może, w drodze decyzji, wydać zezwolenie, o którym mowa w art. 8 i art. 9 rozporządzenia nr 1143/2014, w odniesieniu do IGO stwarzającego zagrożenie dla UE, czyli m.in. w zakresie prowadzenia badań nad IGO. Zasady dokonywania takich odstępstw od obowiązujących zakazów dotyczących IGO, cofania lub zawieszania zezwoleń oraz kontroli, określają przepisy art. 8–10 GatunkiObceU. 

Przepisy GatunkiObceU określają też zasady postępowania w przypadku, gdy zwierzę domowe trafi na listę IGO.

Ważne

Regionalny dyrektor ochrony środowiska na stronie podmiotowej regionalnej dyrekcji ochrony środowiska zamieszcza informacje o ryzyku, jakie stanowi przetrzymywanie zwierzęcia domowego należącego do IGO umieszczonego w wykazie IGO stwarzających zagrożenie dla Unii albo na liście IGO stwarzających zagrożenie dla Polski, oraz o środkach, jakie powinny zostać podjęte w celu zminimalizowania ryzyka rozmnażania się i ucieczki takiego zwierzęcia (art. 13 GatunkiObceU).

Postępowanie w przypadku stwierdzenia obecności IGO w środowisku

Kto stwierdzi obecność w środowisku:

  • IGO stwarzającego zagrożenie dla UE,
  • IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski

− niezwłocznie zgłasza ten fakt wójtowi, burmistrzowi albo prezydentowi miasta, właściwemu ze względu na miejsce stwierdzenia obecności tego IGO w środowisku.

Zgłoszenie takie zawiera:

  • imię i nazwisko albo nazwę oraz adres lub siedzibę, lub adres poczty elektronicznej, lub numer telefonu zgłaszającego;
  • nazwę IGO stwarzającego zagrożenie dla UE albo IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski;
  • liczbę okazów IGO lub określenie zajmowanej przez nie powierzchni, o ile jest to możliwe do ustalenia;
  • miejsce i datę stwierdzenia obecności w środowisku IGO stwarzającego zagrożenie dla UE albo IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski;
  • fotografię potwierdzającą obecność w środowisku IGO stwarzającego zagrożenie dla UE albo IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski, w przypadku gdy została wykonana.

Zgłoszenia dokonuje się na piśmie utrwalonym w postaci papierowej albo elektronicznej, w szczególności na elektroniczną skrzynkę podawczą lub za pomocą poczty elektronicznej. 

Ważne

Wójt, burmistrz albo prezydent miasta dokonuje weryfikacji formalnej zgłoszenia. W przypadku gdy zgłoszenie zawiera braki formalne, wójt (burmistrz, prezydent miasta) wzywa zgłaszającego do ich uzupełnienia w ciągu 7 dni od dnia otrzymania wezwania.

Wójt (burmistrz, prezydent miasta) przekazuje to zgłoszenie w postaci elektronicznej, w formacie danych oraz zgodnie ze wzorem udostępnionym przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w BIP na stronie podmiotowej Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska:

  1) właściwemu dyrektorowi parku narodowego – gdy stwierdzenia obecności w środowisku IGO objętego tym zgłoszeniem dokonano na obszarze parku narodowego;

  2) właściwemu dyrektorowi urzędu morskiego – gdy stwierdzenia obecności w środowisku IGO objętego tym zgłoszeniem dokonano na obszarze pasa technicznego poza obszarem parku narodowego;

  3) Głównemu Inspektorowi Rybołówstwa Morskiego – gdy stwierdzenia obecności w środowisku IGO objętego tym zgłoszeniem dokonano na obszarze morskim poza obszarem parku narodowego;

  4) właściwemu regionalnemu dyrektorowi ochrony środowiska – gdy stwierdzenia obecności w środowisku IGO objętego tym zgłoszeniem dokonano na obszarach innych niż wskazane w pkt. 1–3.

Ponadto wójt (burmistrz, prezydent miasta) przekazuje zgłoszenie:

  • niezwłocznie po jego otrzymaniu – w przypadku gdy dotyczy ono IGO stwarzającego zagrożenie dla UE lub IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski, podlegającego szybkiej eliminacji;
  • w ciągu 7 dni od końca kwartału, w którym je otrzymał – w przypadku gdy dotyczy ono IGO stwarzającego zagrożenie dla UE lub IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski, rozprzestrzenionego na szeroką skalę.

Regionalny dyrektor ochrony środowiska informuje właściwego wójta, burmistrza, albo prezydenta miasta o wprowadzeniu do Rejestru IGO informacji o stwierdzeniu obecności w środowisku IGO stwarzającego zagrożenie dla UE albo dla Polski, rozprzestrzenionego na szeroką skalę. Nie dotyczy to przypadku gdy stwierdzenie obecności w środowisku takiego IGO dotyczy IGO, wobec którego organem właściwym do przeprowadzenia działań zaradczych jest regionalny dyrektor ochrony środowiska, dyrektor parku narodowego, Główny Inspektor Rybołówstwa Morskiego albo dyrektor urzędu morskiego. 

Po otrzymaniu tej informacji wójt (burmistrz, prezydent miasta) ustala podmiot władający odpowiedzialny za przeprowadzenie działań zaradczych i informuje ten podmiot władający o stwierdzeniu obecności w środowisku IGO stwarzającego zagrożenie dla UE lub dla Polski, rozprzestrzenionego na szeroką skalę, oraz o konieczności przeprowadzenia działań zaradczych wobec tego IGO.

Ważne

Zadania, o których mowa w art. 16 ust. 1, 2 i 7 GatunkiObceU (czyli dotyczące przekazywania zgłoszenia oraz ustalenia podmiotu odpowiedzialnego za przeprowadzenie działań zaradczych), są zadaniami własnymi gminy.

Zakres działań zaradczych

Działania zaradcze przeprowadza się w stosunku do IGO stwarzającego zagrożenie dla UE lub IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski:

  • podlegającego szybkiej eliminacji;
  • rozprzestrzenionego na szeroką skalę.

W rozumieniu rozporządzenia nr 1143/2014 działanie zaradcze to każde działanie środkami letalnymi lub nieletalnymi, których celem jest eliminacja, kontrola lub izolacja populacji inwazyjnych gatunków obcych, przy jednoczesnym zminimalizowaniu oddziaływania na gatunki niedocelowe i ich siedliska.

Działania zaradcze w stosunku do IGO stwarzającego zagrożenie dla UE lub IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski, podlegającego szybkiej eliminacji, przeprowadza:

  • dyrektor parku narodowego – na obszarze tego parku narodowego;
  • Główny Inspektor Rybołówstwa Morskiego – na obszarach morskich poza obszarem parku narodowego;
  • właściwy dyrektor urzędu morskiego – na obszarze pasa technicznego poza obszarem parku narodowego;
  • właściwy regionalny dyrektor ochrony środowiska – na obszarach innych niż wymienione wyżej.

Zakres działań zaradczych określają przepisy art. 18–25 GatunkiObceU. Ponadto, przepisy GatunkiObceU określają też zasady przeprowadzenia kontroli, które przeprowadzają organy wymienione w art. 26–28 GatunkiObceU.

Postępowanie w stosunku do IGO prawdopodobnie spełniającego kryteria uznania go za stwarzający zagrożenie dla UE

Zgodnie z art. 29 GatunkiObceU, w przypadku gdy Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska stwierdzi obecność w środowisku IGO lub bezpośrednie zagrożenie wprowadzeniem do środowiska IGO, który prawdopodobnie spełnia kryteria uznania go za stwarzający zagrożenie dla UE (art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 1143/2014), informuje o tym ministra właściwego do spraw środowiska i przekazuje posiadane dowody naukowe potwierdzające spełnienie tych kryteriów.

Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia:

  1) listę IGO, które prawdopodobnie spełniają kryteria uznania ich za stwarzające zagrożenie dla UE zgodnie z art. 10 ust. 1 rozporządzenia nr 1143/2014: podlegających szybkiej eliminacji, rozprzestrzenionych na szeroką skalę,

  2) zakazy obowiązujące wobec takich IGO wybrane spośród zakazów, o których mowa w art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 1143/2014,

  3) działania zaradcze w stosunku do takich IGO oraz warunki ich przeprowadzenia,

  4) środki mające na celu przywrócenie naturalnego stanu ekosystemów, które zostały zdegradowane, uszkodzone lub zniszczone przez IGO – w stosunku do poszczególnych IGO lub grup IGO, o których mowa w pkt 1

− kierując się potrzebą zapewnienia skutecznej ochrony środowiska przed IGO, które prawdopodobnie spełniają kryteria uznania ich za stwarzające zagrożenie dla UE.

Administracyjne kary pieniężne

Ustawa o gatunkach obcych przewiduje też szereg kar pieniężnych. Przykładowo, za naruszenie obowiązujących zakazów można będzie nałożyć administracyjną karę pieniężną nawet do wysokości 1.000.000 zł.

Ważne

Administracyjną karę pieniężną wymierza regionalny dyrektor ochrony środowiska właściwy ze względu na miejsce naruszenia.

Regionalny dyrektor ochrony środowiska wymierzy administracyjną karę pieniężną, uwzględniając:

  • środki konieczne do wypłaty odszkodowania z tytułu szkód wyrządzonych przez gatunek obcy, którego dotyczyło naruszenie;
  • środki niezbędne do przywrócenia środowiska do stanu sprzed wyrządzenia szkody przez gatunek obcy, którego dotyczyło naruszenie;
  • nakłady poniesione przez organy administracji publicznej na działania podjęte w celu usunięcia następstw naruszeń;
  • wcześniejsze przypadki popełnienia któregokolwiek z naruszeń;
  • okoliczności naruszenia, w szczególności związane z potrzebą ochrony życia lub zdrowia, oraz czas trwania tego naruszenia;
  • stopień przyczynienia się strony, na którą jest nakładana administracyjna kara pieniężna, do powstania naruszenia;
  • działania podjęte przez stronę dobrowolnie w celu uniknięcia skutków naruszenia;
  • wysokość korzyści, którą strona osiągnęła, lub straty, której uniknęła w wyniku naruszenia;
  • w przypadku osoby fizycznej – warunki osobiste strony, na którą administracyjna kara pieniężna jest nakładana.
Ważne

Administracyjną karę pieniężną uiszcza się w ciągu 14 dni od dnia, w którym decyzja właściwego regionalnego dyrektora ochrony środowiska stała się ostateczna, na rachunek bankowy urzędu obsługującego ten organ.

Natomiast w przepisach art. 34–36 GatunkiObceU określono przepisy karne za wymienione w nich czyny zawinione, które mogą mieć formę grzywny, aresztu, a także pozbawienia wolności od 2 do 5 lat.