Warunkiem wszczęcia i prowadzenia postępowania o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, a w konsekwencji wydania orzeczenia o odpowiedzialności, jest wniesienie do rzecznika dyscypliny zawiadomienia o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych, pochodzącego od uprawnionego podmiotu i zawierającego ustawowo określoną treść. Zawiadomieniem kończy część kontroli, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, prowadzonych przez NIK, RIO, UZP lub UKS. Samo złożenie zawiadomienia nie przesądza ani o naruszeniu dyscypliny, ani o odpowiedzialności osób wymienionych w treści tego zawiadomienia.

Spośród 2135 zawiadomień rozpoznanych przez rzeczników w 2013 r. wniosek o ukaranie złożono w 995 wypadkach wobec 1191 obwinionych. W efekcie komisje orzekające przypisały odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych 724 osobom. Oznacza to, że mniej niż jedna trzecia złożonych zawiadomień znajduje potwierdzenie w orzeczeniach komisji orzekających w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych ma charakter sformalizowany, a w jego przebieg zaangażowanych jest wiele organów. Warunkiem wszczęcia i prowadzenia postępowania na podstawie ustawy z 17.12.2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 168; dalej: DyscFinU) jest złożenie zawiadomienia, pochodzącego od ustawowo określonego podmiotu i zawierającego minimalną prawnie ustaloną treść. Należy jednak pamiętać, że samo zawiadomienie nie przesądza o odpowiedzialności lub jej braku. Złożone zawiadomienie obliguje rzecznika dyscypliny, pełniącego funkcję oskarżyciela i strażnika finansów publicznych, do podjęcia określonych czynności. Od ich wyniku zależą dalsze decyzje rzecznika odnośnie do skierowania wniosku o ukaranie (swoistego „aktu oskarżenia” w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych) lub umorzenia postępowania.

W toku procedury prowadzonej przez rzecznika po otrzymaniu zawiadomienia, zarówno osoba, której sprawa dotyczy (domniemany sprawca naruszenia) oraz sam zawiadamiający, mają określone uprawnienia w zakresie zaskarżania decyzji rzecznika dyscypliny i poddania ich tym samym kontroli instancyjnej. Naj-ważniejsze dane i wypływające z nich wnioski odnoszące się do efektów ujawniania naruszeń dyscypliny finansów publicznych i ich oceny na najwcześniejszym etapie postępowania, przed ostatecznym rozstrzygnięciem sprawy przez niezawisłą komisję orzekającą przygotowano na podstawie sprawozdania z działalności Głównego Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicz-nych i rzeczników dyscypliny finansów publicznych w 2013 r.

Zamknięty krąg podmiotów uprawnionych do złożenia za-wiadomienia o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych określa art. 93 ust. 1 DyscFinU. Zawiadomienie o ujawnionych okolicznościach, wskazujących na naruszenie dyscypliny może (i powinien) złożyć:

kierownik jednostki sektora finansów publicznych,

kierownik podmiotu niezaliczanego do sektora finansów publicznych, któremu przekazano do wykorzystania lub dysponowania środki publiczne,

organ sprawujący nadzór nad jednostką sektora finansów publicznych,

organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego (dalej: JST),

komisja stała organu stanowiącego samorządu terytorialnego,

organ kontroli lub kierownik jednostki prowadzącej kontrolę jednostki sektora finansów publicznych,

dysponent przekazujący środki publiczne jednostce sektora finansów publicznych lub podmiotowi niezaliczanemu do sektora finansów publicznych,

organ założycielski jednostki sektora finansów publicznych.

W 2013 r. do rzeczników dyscypliny finansów publicznych działających przy komisjach orzekających regionalnych (dla budżetów JST) i międzyresortowych (dla budżetu państwa) wpłynęło łącznie 2809 zawiadomień o ujawnionych okolicznościach wskazujących na naruszenie dyscypliny. Należy pamiętać, że w każdej sprawie dotyczącej naruszenia dyscypliny finansów publicznych rzecznik dyscypliny może otrzymać zawiadomienia od więcej niż jednego podmiotu upoważnionego do jego złożenia (np. od kierownika jednostki, w której doszło do naruszenia dyscypliny finansów publicznych oraz od organu kontroli). Zawiadomienia złożone do rzeczników dyscypliny w 2013 r. w podziale na zawiadamiających ilustruje poniższa tabela 1.


Zawiadomienie należy złożyć niezwłocznie po ujawnieniu okoliczności wskazujących na naruszenie dyscypliny finansów publicznych do właściwego rzecznika dyscypliny.

W 2013 r. rzecznicy dyscypliny finansów publicznych właściwi w sprawach rozpoznawanych przez regionalne i międzyresortowe komisje orzekające rozpoznali łącznie 2396 zawiadomień o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych, z czego w 1076 przypadkach (44,91% wydanych rozstrzygnięć) odmówili wszczęcia postępowania wyjaśniającego, najczęściej ze względu na znikomą szkodliwość naruszenia dyscypliny dla finansów publicznych, brak znamion naruszenia dyscypliny finansów publicznych oraz przedawnienie karalności (zawiadomienie złożone po upływie 3 lat od popełnienia czynu).

Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego obejmować może więcej niż jedno naruszenie dyscypliny finansów publicznych. W 1076 postanowieniach o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego rzecznicy wydali rozstrzygnięcia odnośnie do 1320 naruszeń dyscypliny finansów publicznych.

Sposób rozstrzygnięcia przez rzeczników dyscypliny otrzymanych zawiadomień ilustruje tabela 2.

Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego zawiadamiającemu o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych służby zażalenie do Głównego Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych. W wyniku rozpoznania zażalenia Główny Rzecznik podejmuje jedną z następujących decyzji:

utrzymuje w mocy zaskarżone postanowienie,

zmienia zaskarżone postanowienie,

uchyla zaskarżone postanowienie w całości lub w części i poleca rzecznikowi dyscypliny wszczęcie postępowania wyjaśniającego,

uchyla zaskarżone postanowienie w całości lub w części i poleca rzecznikowi dyscypliny uzupełnienie czynności sprawdzających i wyznacza termin na wydanie nowego postanowienia.

Zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego przysługuje zawiadamiającemu o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych.

W 2013 r. do Głównego Rzecznika wpłynęły 44 zażalenia na postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniają-cego. Spośród nich rozstrzygniętych zostało 38 postanowień, z czego w 1 przypadku odmówiono przyjęcia środka zaskarżenia (zażalenie wniesione po terminie). Sposób rozstrzygania przez Głównego Rzecznika zażaleń wnoszonych przez zawiadamiających w 2013 r. ilustruje tabela 3.

Poza podmiotami ustawowo zobligowanymi do złożenia zawiadomienia o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych o ujawnionych nieprawidłowościach rzecznika dyscypliny poinformować może również każda inna osoba, która poweźmie informację o możliwym naruszeniu norm prawa finansowego. Informacja o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych nie jest tożsama z zawiadomieniem, jednakże jej złożenie obliguje rzecznika dyscypliny do podjęcia ustawowo określonych czynności, tj.:

przekazania informacji kierownikowi jednostki, której ona dotyczy, oraz organowi sprawującemu nadzór nad tą jednostką, którzy są zobligowani w terminie wyznaczonym przez rzecznika dyscypliny do poinformowania go o podjętych w sprawie działaniach lub do złożenia zawiadomienia o naruszeniu dyscypliny, przekazania w razie niedotrzymania wyznaczonego terminu przez kierownika jednostki lub organ nadzorczy, otrzymanej informację o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych Głównemu Rzecznikowi.

Różnice pomiędzy formalnym zawiadomieniem a informacją o naruszeniu dyscypliny wskazane zostały w tabeli 4.

W 2013 r. rzecznicy dyscypliny pierwszej instancji przekazali Głównemu Rzecznikowi 13 informacji o naruszeniu dyscypliny, otrzymanych od osób nieuprawnionych do składania zawiadomień o ujawnionych okolicznościach wskazujących na naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Na podstawie otrzymanych informacji Główny Rzecznik wydał 10 rozstrzygnięć (3 informacje pozostały do rozstrzygnięcia w 2014 r.), z czego w 5 przypadkach nakazano rzecznikom dyscypliny podjęcie czynności sprawdzających, a w pozostałych 5 Główny Rzecznik nie dopatrzył się znamion naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

Wszczęte przez rzecznika dyscypliny finansów publicznych postępowanie wyjaśniające skierowane jest przeciwko imiennie wskazanej osobie o precyzyjnie określone naruszenie dyscypliny finansów publicznych. W postępowaniu tym osoba wskazana w postanowieniu o wszczęciu postępowania ma wszystkie uprawnienia strony tego postępowania, w tym przede wszystkim prawo do obrony, prawo do składania wniosków dowodowych, prawo do składania wyjaśnień lub odmowy ich złożenia, bez podania przyczyny oraz prawo do skorzystania z pomocy obrońcy profesjonalnego, tj. radcy prawnego lub adwokata, albo każdej innej osoby posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych. Postępowanie wyjaśniające rzecznik dyscypliny kończy poprzez podjęcie jednej z następujących decyzji: wniesienia wniosku o ukaranie albo wydania postanowienia o umorzeniu postępowania wyjaśniającego.

Wniesienie wniosku o ukaranie oznacza nowy etap postępowania w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, prowadzony przez właściwą komisję orzekającą (regionalną lub międzyresortową). Ta decyzja rzecznika dyscypliny jest niezaskarżalna, jednakże należy pamiętać, że również po wniesieniu wniosku o ukaranie osoba obwiniona o naruszenie dyscypliny finansów publicznych korzysta z domniemania swojej niewinności, a sam wniosek nie przesądza o odpowiedzialności lub jej braku. Natomiast postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego może być przedmiotem zaskarżenia, zarówno przez osobę, wobec której zostało wydane, jak również przez podmiot, który składał zawiadomienie o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych (art. 108 DyscFinU). Różne będą natomiast podstawy zaskarżenia postanowienia rzecznika przez każdego z uprawnionych.

W 2013 r. rzecznicy dyscypliny finansów publicznych umorzyli wcześniej wszczęte postępowania wyjaśniające wobec 460 osób. W 182 przypadkach (40%) podstawą umorzenia był brak znamion naruszenia dyscypliny finansów publicznych, w 162 przypadkach (35%) znikoma szkodliwość naruszenia dla finansów publicznych. W 24 przypadkach (5%) rzecznik nie zdążył wydać merytorycznego rozstrzygnięcia z powodu przedawnienia karalności naruszenia dyscypliny finansów publicznych na etapie postępowania wyjaśniającego.

Zażalenie na postanowienie (o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego lub o umorzeniu postępowania wyjaśniającego) wnosi się:
na piśmie, do Głównego Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych za pośrednictwem rzecznika dyscypliny, który wydał zaskarżone postanowienie,
w terminie 14 dni od jego doręczenia, ze wskazaniem, jakiego rozstrzygnięcia domaga się skarżący (uchylenia lub zmiany zaskarżonego postanowienia).