Jeżeli uczestnik postępowania o ustanowienie służebności drogowej wniósł o ustanowienie tej służebności na prawie użytkowania wieczystego, to sąd może ustanowić taką służebność na prawie użytkowania wieczystego, ale nie na samym gruncie – wynika z uchwały SN z 29.6.2016 r., III CZP 31/16.

Zgodnie z art. 145 § 1 ustawy z dnia 23.4.1964 r. (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380) jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej czyli służebności drogi koniecznej . Przepis ten odnosi się wprost do ustanowienia służebności obciążającej właściciela gruntu. Co się jednak dzieje w przypadku, gdy działka, na której ma być ustanowiona służebność drogi koniecznej jest w użytkowaniu wieczystym? Tą kwestią zajął się Sąd Najwyższy na kanwie sporu o wynagrodzenie z tytułu ustanowienia wspomnianej służebności na gruncie będącym własnością miasta R., ale znajdującym się w użytkowaniu wieczystym spółki T.

W sprawie tej sąd I instancji ustanowił służebność na rzecz każdoczesnego właściciela gruntu obciążonego oraz zasądził od wnioskodawców – właścicieli nieruchomości władnących (tj. korzystających ze służebności) stosowne wynagrodzenie dla właściciela nieruchomości obciążonej służebnością – czyli miasta R., z pominięciem uprawnień użytkownika wieczystego.

Spółka T. odwołała się od tego postanowienia, a rozpoznający je Sąd Okręgowy w R. skierował następujące pytanie prawne do SN: czy w przypadku żądania przez wnioskodawcę ustanowienia służebności drogi koniecznej na prawie własności nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste można ją ustanowić na prawie użytkowania wieczystego ?​

W odpowiedzi SN wydał uchwałę, zgodnie z którą sąd nie jest związany żądaniem wnioskodawcy ustanowienia służebności drogi koniecznej na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, jeżeli uczestnik postępowania wniósł o ustanowienie tej służebności na prawie użytkowania wieczystego.

Ważne
W uzasadnieniu SN podkreślił dwie kwestie. Po pierwsze – postępowanie w sprawach o ustanowienie służebności toczy się w trybie nieprocesowym, toteż nie obowiązuje tutaj ściśle zasada związania sądu treścią pozwu. Po drugie – na gruncie w użytkowaniu wieczystym nie można ustanowić służebności drogi koniecznej, chyba, że co innego wynika z umowy zawartej między właścicielem gruntu a użytkownikiem wieczystym.

Prawo użytkowania wieczystego jest bowiem skuteczne „erga omnes” (tj. wobec wszystkich) – także wobec właściciela, którego uprawnienia są znacząco ograniczone. Użytkownik wieczysty działa bowiem jak właściciel zwłaszcza w stosunku do osób trzecich. Dlatego też wniosek o ustanowienie służebności na gruncie w użytkowaniu wieczystym, skierowany tylko pod adresem właściciela powinien być oddalony.