Bezpłatny dostęp do badań prenatalnych mają obecnie kobiety, które spełniają zdrowotne lub wiekowe kryteria. W ocenie Najwyższej Izby Kontroli ten podział nie ma uzasadnienia, ponieważ kobieta w każdym wieku jest narażona na ryzyko powstania wad wrodzonych u dzieci. Dostęp do bezpłatnych badań prenatalnych powinny mieć więc wszystkie kobiety.
1. Wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli
Z kontroli NIK wynika, że minister zdrowia oraz skontrolowane oddziały wojewódzkie NFZ zapewniły kobietom w ciąży spełniającym ustalone kryteria (m.in. wiek powyżej 35 lat) dostęp do programu badań prenatalnych. Z powodu zróżnicowanego rozmieszczenia placówek wykonujących badania prenatalne w części województw dostęp kobiet do programu badań prenatalnych jest jednak ograniczony.
Od 2009 r. nakłady na program badań prenatalnych systematycznie rosły. W efekcie rosła również liczba kobiet objętych opieką prenatalną: z 31 390 w 2009 r., poprzez blisko 37 tys. w 2010 r., ponad 54 tys. w 2012 r., 65 tys. w 2013 r. i 71 525 w 2014 r. aż po 46 tys. w I półroczu 2015 r.
Minister Zdrowia oraz skontrolowane przez NIK oddziały wojewódzkie NFZ zapewniły kobietom w ciąży spełniającym kryteria (m.in. wiek powyżej 35 lat) dostęp do programu badań prenatalnych. Najwyższa Izba Kontroli wskazuje jednak, że z powodu zróżnicowanego rozmieszczenia placówek wykonujących badania prenatalne w części województw dostęp kobiet do programu mógł być ograniczony.
Odsetek kobiet ciężarnych objętych badaniami różnił się znacząco miedzy poszczególnymi województwami: w 2012 r. wahał się od nieco ponad 3 proc. w lubelskim do 41,5 proc w śląskim, a w 2015 r. od 8 proc. w lubelskim do 54 proc. w śląskim.
Rozmieszczenie miejsc, gdzie kobiety mogą wykonać badania prenatalne, ma oczywiście wpływ na skuteczność programu. Liczba kobiet w ciąży, uprawnionych do bezpłatnych badań prenatalnych, które rzeczywiście do nich przystąpiły była większa tam, gdzie placówki wykonujące badania były rozmieszczone równomiernie w całym regionie (np. w woj. śląskim i małopolskim z Programu skorzystało odpowiednio od 41% do 54% uprawnionych). W województwach, w których nieliczne podmioty realizujące badania znajdowały się jedynie w głównych miastach, odsetek ten był niemal dziesięciokrotnie niższy (woj. lubelskie – około 3%).
2. Wnioski i zalecenia Najwyższej Izby Kontroli
Najwyższa Izba Kontroli podkreśliła, że poszerzenie dostępności do bezpłatnych nieinwazyjnych badań prenatalnych na wszystkie przyszłe mamy oznaczać będzie znaczący spadek kosztów dla kobiet, które do tej pory wykonywały takie badania we własnym zakresie. Średni koszt kompletu badań finansowanych z budżetu państwa na jedną przyszłą mamę wynosi ok. 1 tys. zł, podczas gdy wykonanie tych samych badań w placówkach prywatnych kosztuje minimum dwa razy więcej.
Program badań prenatalnych wpłynął na obniżenie umieralności okołoporodowej (0–6 dni) osiągnięto już w 2013 r., w 2014 r. wskaźnik ten wyniósł 5,6%, a w 2015 r. obniżył się z 8,6% do 6% . Wskaźnik zgonu niemowląt (poniżej jednego roku) spadł w tym czasie z 7% do 4%, a zgonu noworodków (0–27 dni) z 3,7% do 3%.
Najwyższa Izba Kontroli ma także uwagi do polityki informacyjnej rządu ws. programu badań prenatalnych. Jej zdaniem przepisy rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej, sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem powinny zostać doprecyzowane tak, aby informowanie kobiety do 10. tygodnia ciąży o możliwości wykonania badań w kierunku wad uwarunkowanych genetycznie oraz dokumentowania w historii zdrowia i choroby pacjentki przekazania tej informacji przez lekarza stało się obowiązkowe.
Omawiana kontrola NIK objęła działalność 18 jednostek (Ministerstwo Zdrowia, Oddziały Wojewódzkie NFZ: małopolski, mazowiecki, podkarpacki, lubelski, śląski oraz 12 świadczeniobiorców realizujących program badań prenatalnych w latach 2012–2015 (II kwartały 2015 r.).
