Stan faktyczny

Postanowieniem wydanym w sprawie, referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym we W. oddalił wniosek Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa w W. (dalej: KOWR) o nadanie klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty na rzecz KOWR jako następcy prawnego pierwotnego wierzyciela, tj. Agencji Nieruchomości Rolnych w W. (dalej: ANR).

W uzasadnieniu powyższego postanowienia wskazano, że wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie, gdyż KOWR nie przedłożył dokumentów, o których mowa w art. 788 § 1 ustawy z 17.11.1964 r. ‒ Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1360 ze zm.; dalej: KPC), tj. dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym, potwierdzającego przejście uprawnienia na rzecz innego/nowego wierzyciela.

Na przedmiotowe postanowienie KOWR wniósł skargę. Sąd Rejonowy we W., rozpoznając skargę, powziął poważne wątpliwości prawne, którym dał wyraz występując do Sądu Najwyższego z zagadnieniem prawnym odnoszącym się do rozstrzygnięcia przez ten sąd, czy dopuszczalne jest nadanie żądanej przez KOWR, klauzuli wykonalności.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy zważył, że art. 788 § 1 KPC ma zastosowanie do przypadków następstwa prawnego niezależnie od tego, czy chodzi o sukcesję singularną, czy o sukcesję uniwersalną, jak również niezależnie od tego, czy następstwo wynika z ustawy, czy z czynności prawnej. Przepis ten dotyczy zarazem następstwa prawnego po stronie wierzyciela, jak i po stronie dłużnika, do którego doszło bądź to jeszcze w toku sprawy przed powstaniem tytułu egzekucyjnego, bądź też już po jego powstaniu (uchw. SN z 26.2.2015 r., III CZP 106/14). Daje on również wyraz ogólniejszemu założeniu, że zmiany podmiotowe w zakresie uprawnień lub obowiązków objętych sporem sądowym, do których doszło w toku postępowania i których nie uwzględnia treść tytułu egzekucyjnego, lub które nastąpiły już po jego powstaniu, powinny mieć odzwierciedlenie w tytule wykonawczym (uchw. SN z 29.10.2004 r., III CZP 63/04; z 5.3.2009 r., III CZP 4/09). Ustawodawca nie zdecydował się przy tym przekazać kompetencji do dokonywania ustaleń w powyższym zakresie ‒ choćby wyłącznie na podstawie dokumentów ‒ organowi egzekucyjnemu, lecz uzależnił dopuszczalność wszczęcia egzekucji na rzecz aktualnego wierzyciela lub przeciwko aktualnemu dłużnikowi od nadania na rzecz tego wierzyciela względnie przeciwko temu dłużnikowi klauzuli wykonalności, powierzając podejmowanie odpowiedniej decyzji sądowi w ramach sformalizowanego postępowania klauzulowego (uchw. SN z 26.2.2015 r., III CZP 106/14).

Specyfiką omawianej regulacji ustanawiającej w/w sukcesję jest z kolei to, że przepis ustawy nie określa ogólnie i generalnie kategorii podmiotów, które podlegają likwidacji, oraz kategorii podmiotów, które stały się następcami prawnym podmiotów podlegających likwidacji, lecz wskazuje konkretny, indywidualnie określony podmiot, który został zlikwidowany (ANR), i konkretny, indywidualnie określony podmiot (KOWR), który stał się ogólnym następcą prawnym zlikwidowanego podmiotu. Konsekwencją takiej indywidualnej regulacji jest zatem to, że żaden przepis prawa nie przewiduje stwierdzenia w jakikolwiek sposób przez jakikolwiek organ, że między zlikwidowaną ANR a nowoutworzonym KOWR doszło do sukcesji uniwersalnej w odniesieniu do praw i obowiązków przysługujących dotychczas ANR. Nie istnieje również żaden rejestr, w którym ujawnieniu podlegałaby likwidacja ANR i utworzenie KOWR jako jej ogólnego następcy prawnego. Przewidziane w art. 46 ust. 1 PWKOWRU następstwo ogólne KOWR po ANR w zakresie praw i obowiązków należy zakwalifikować więc jako przejście na inną osobę uprawnienia lub obowiązku w rozumieniu art. 788 § 1 KPC. Przesądza to zaś o tym, że w granicach działania art. 46 ust. 1 PWKOWRU zastosowanie może mieć art. 788 §1 KPC.

Sąd Najwyższy zauważył przy tym, że jako problematyczne jawi się jednak przede wszystkim spełnienie warunku nadania klauzuli wykonalności na rzecz lub przeciwko następcy prawnemu w postaci wymagania wykazania dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym przejścia uprawnienia lub obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym. Ustawodawca tego problemu nigdzie zaś nie rozwiązał. Rozwiązania nie stanowi w tym zakresie również i regulacja zawarta w art. 47 ust. 2 PWKOWRU, zgodnie z którą w sprawach sądowych lub egzekucyjnych, w których stroną lub uczestnikiem była ANR, stroną lub uczestnikiem z dniem 1.9.2017 r. stał się stosowanie do swej właściwości KOWR.

Wymagania dowodowe, które ustanawia art. 788 § 1 KPC, spełniają jednocześnie funkcję gwarancyjną. Upraszczają one także postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu na rzecz lub przeciwko następcy prawnemu. Powyższe oznacza, że ich znaczenie jest aktualne w takich sytuacjach, w których te funkcje mogą być realizowane i w których istnieje konieczność realizacji tych funkcji. Jest tak zaś w niemal każdym wypadku, w którym doszło do następstwa prawnego w odniesieniu do uprawnienia lub obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym, bez względu na to, czy chodzi o następstwo prawne pod tytułem ogólnym, czy też pod tytułem szczególnym, jak również bez względu na to, czy do następstwa doszło na skutek czynności prawnej, czy też z mocy ustawy.

Jak dalej wyjaśnił to SN, w wypadku następstwa prawnego z mocy ustawy (prawa) wyodrębnić można szczególną ‒ zaistniałą w sprawie, w której przedstawiono rozpatrywane zagadnienie prawne ‒ sytuację, w której przepis prawa wskazuje konkretny, indywidualnie określony podmiot, który uległ likwidacji, oraz inny konkretny, indywidualnie określony podmiot, który z mocy prawa stał się następcą prawnym ‒ pod tytułem ogólnym ‒ zlikwidowanego poprzednika prawnego.

Mając powyższe rozważania na uwadze, w rozpatrywanej sprawie stosowanie wymagania dowodowego określonego w art. 788 § 1 KPC należało uznać za zbyteczne z tego powodu, że przepis prawa dawał większą pewność w kwestii zaistnienia następstwa prawnego, a tym samym również większą gwarancję ochrony praw niż dowód z dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym. Odwołanie do przepisu prawa w celu ustalenia przejścia uprawnienia lub obowiązku objętych tytułem egzekucyjnym było również w takiej sytuacji, przy zachowaniu wspomnianej gwarancji ochrony praw, najprostszym możliwym rozwiązaniem. Przesądza to także o tym, że nie ma potrzeby kreowania odpowiedniego dokumentu wykazującego przejście uprawnienia lub obowiązku w drodze powództwa o ustalenie że uprawnienie lub obowiązek stwierdzone tytułem egzekucyjnym, przeszły ‒ z mocy prawa ‒ z jednego, konkretnego i indywidualnie określonego w tym przepisie podmiotu, na inny, również konkretnie i indywidualnie określony w tym przepisie podmiot.