Sąd dziś może badać, czy nieprawidłowa decyzja nacjonalizacyjna gruntu wydana ponad 50 lat temu, spowodowała obiektywną szkodę dla spadkobierców byłych właścicieli tej nieruchomości lub jej aktualnego nabywcy.

Stan faktyczny

Na mocy dekretu z 26.10.1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy (Dz.U. z 1945 r. Nr 50, poz. 279 ze zm.; dalej: WłUżGruntWawaD) została znacjonalizowana nieruchomość na warszawskim Muranowie. Ówcześni współwłaściciele złożyli jeszcze w maju 1948 r. wniosek o ustanowienie tzw. własności czasowej tego gruntu. Wniosek został w praktyce rozpatrzony dopiero po 24 latach – w 1972 r. Prezydium stołecznej Rady Narodowej (działającego wówczas organu terenowego władzy państwowej – samorząd w okresie PRL nie istniał) wydało decyzję odmowną i grunt ostatecznie przeszedł na własność Skarbu Państwa.

W sierpniu 2012 r. spadkobierczyni jednego ze współwłaścicieli gruntu zawarła z panem P. umowę sprzedaży części nieruchomości pod warunkiem co najmniej częściowego odzyskania działki – tj. ustanowienia na niej prawa użytkowania wieczystego, co stało się ostatecznie blisko 2 lata później, po stwierdzeniu przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze, iż decyzja odmowna z 1972 r. naruszała przepisy prawa. Prezydent m.st. Warszawy uchylił tą decyzję i wydał nową – ustanawiając użytkowanie wieczyste, zgodnie z wnioskiem nabywcy gruntu od spadkobiercy dawnych właścicieli.

Nabywca działki wkrótce po uzyskaniu wspomnianej decyzji o użytkowaniu wieczystym, skierował przeciwko Skarbowi Państwa pozew o odszkodowanie z tytułu wydania w 1972 r. niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej o odmowie ustanowienia prawa własności czasowej.

Stanowisko sądu I instancji i apelacyjnego

W I instancji wyrok był korzystny – stołeczny Sąd Okręgowy zasądził łącznie ponad 85,6 tys. zł odszkodowania. Jednak rozpoznający apelację Skarbu Państwa Sąd Apelacyjny w Warszawie dostrzegł w sprawie istotne zagadnienie prawne dotyczące kwestii, czy sąd może samodzielnie badać i ustalać, w ramach związku przyczynowego dotyczącego odpowiedzialności za szkodę, kwestię spełniania przesłanek do przyznania prawa własności czasowej na podstawie art. 7 WłUżGruntWawaD przez właściciela nieruchomości, w dacie podejmowania przez organ państwowy decyzji odmawiającej przyznania własności czasowej (później użytkowania wieczystego) spornej nieruchomości. Pytanie prawne odnoszące się do tej sprawy przekazano do Sądu Najwyższego.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy w odpowiedzi wydał uchwałę, w myśl której w sprawie o naprawienie szkody spowodowanej wydaniem decyzji administracyjnej o odmowie ustanowienia użytkowania wieczystego na podstawie art. 7 ust. 1 dekretu warszawskiego – której nieważność stwierdzono z powodu niewyjaśnienia, czy korzystanie z gruntu przez dotychczasowego właściciela da się pogodzić z przeznaczeniem gruntu według planu zagospodarowania przestrzennego obowiązującego w dniu wydania tej decyzji – sąd badając przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej może ustalać, czy prawidłowe rozpoznanie wniosku o ustanowienie użytkowania wieczystego również doprowadziłoby do odmowy ustanowienia tego prawa.

Tym samym sąd może, niezależnie od rozstrzygnięć wydanych w ramach procedury administracyjnej, samodzielnie ustalać przesłanki do odpowiedzialności odszkodowawczej państwa i stwierdzić, czy wydanie błędnej lub niezgodnej z prawem decyzji przed kilkudziesięciu laty może dziś być uznane za źródło wymiernej szkody materialnej.