Przygotowany przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej projekt nowelizacji o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw na celu dostosowanie polskiego prawa do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/36/UE z 26.2.2014 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu zatrudnienia w charakterze pracownika sezonowego (dalej: Dyrektywa).

W myśl przepisów Dyrektywy państwa członkowskie miały obowiązek do 30.9.2016 r. przyjąć przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do jej wykonania.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2014/36/UE z 26.2.2014 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu zatrudnienia w charakterze pracownika sezonowego zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia warunków i procedury wydawania zezwoleń na pobyt i pracę sezonową dla cudzoziemców. W Polsce nie ma specjalnych rozwiązań dotyczących wykonywania pracy sezonowej, odnosi się to zarówno do obywateli polskich, jak i cudzoziemców. Natomiast zakres dyrektywy obejmuje częściowo przypadki, w których obywatele sześciu krajów (Ukraina, Mołdawia, Białoruś, Gruzja, Rosja i Armenia) mogą korzystać z uproszczonej procedury dostępu do rynku pracy, polegającej na rejestracji w powiatowym urzędzie pracy oświadczenia pracodawcy o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi. Na tej podstawie możliwe jest powierzenie cudzoziemcowi pracy przez okres 6 miesięcy w ciągu 12 miesięcy bez zezwolenia na pracę.

Obok zezwoleń na pracę określonych w art. 88 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, które mogą zostać wydane przez wojewodę na okres do trzech lat, wprowadzone zostaną dwa dodatkowe typy zezwoleń – na pracę sezonową i krótkoterminową, które wydawane będą przez starostę w przypadku wykonywania pracy przez okres odpowiednio ośmiu i sześciu miesięcy w roku kalendarzowym.

Praca sezonowa

Dyrektywa określa warunki wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu zatrudnienia w charakterze pracowników sezonowych, a także zakres ich praw. Dyrektywa dotyczy cudzoziemców zatrudnionych przy wykonywaniu prac uzależnionych od zmiany pór roku, tj. prac w sektorach, w których zwiększone zapotrzebowanie na pracowników jest związane z konkretnym okresem w roku ze względu na powtarzające się wydarzenia lub typy wydarzeń podlegające uwarunkowaniom sezonowym. Państwa członkowskie muszą określić rodzaje prac objętych zezwoleniem, przy czym dyrektywa bezpośrednio wskazuje trzy sektory, w których prace mają charakter sezonowy – rolnictwo, ogrodnictwo oraz turystykę. Sektory będą wyznaczane w rozporządzeniu wykonawczym ministra rodziny, pracy i polityki społecznej, w porozumieniu z ministrami rolnictwa oraz turystyki.

Tylko praca w wyznaczonych podklasach będzie objęta zezwoleniem na pracę sezonową. Umożliwi to ograniczenie zakresu stosowania zezwolenia na prace sezonową, w związku z warunkami wydawania zezwolenia określonymi w dyrektywie.

Państwa członkowskie muszą określić także maksymalny okres, na jaki mogą być wydawane zezwolenia dla pracowników sezonowych (w przedziale od pięciu do dziewięciu miesięcy).

Resort rodziny chce, aby okres ten wynosił osiem miesięcy, liczony jako okres kolejnych 8 miesięcy pobytu w celu pracy sezonowej. Okres będzie jednak liczony od daty pierwszego wjazdu cudzoziemca na terytorium państwa strefy Schengen. Jest to moment, kiedy cudzoziemiec zaczyna korzystać z uprawnień związanych z posiadaniem wizy.

O zezwolenie na pracę sezonową będą mogli się ubiegać obywatele wszystkich państw trzecich. Będzie to znaczne rozszerzenie zakresu w stosunku do wykorzystywanego obecnie systemu oświadczeń, który obejmuje obywateli tylko sześciu wybranych krajów. W myśl przepisów dyrektywy możliwe jest jednak utrzymanie w ograniczonym zakresie preferencyjnych rozwiązań dla obywateli wybranych państw.

Lista państw, których obywatele będą objęci preferencjami zostanie określona w drodze rozporządzenia wydanego przez ministra rodziny, pracy i polityki społecznej. Właściwy do wydawania zezwoleń na pracę sezonową będzie starosta.

Dyrektywa wymaga wprowadzenia warunków wydawania zezwoleń w celu wykonywania pracy sezonowej. Dyrektywa określa także formę zezwolenia. W przypadku pobytów poniżej 90 dni może być to wiza Schengen lub wiza Schengen wraz z zezwoleniem na pracę, a dla osób przebywających na terytorium państwa w ruchu bezwizowym – zezwolenie na pracę. W przypadku pobytów powyżej 90 dni, jako zezwolenie w celu pracy sezonowej państwo może wydawać jeden z następujących dokumentów: wizę krajową, zezwolenie dla pracownika sezonowego, które powinno być wydawane w jednolitej procedurze lub zezwolenie dla pracownika sezonowego i wizę długoterminową w celu wjazdu.

Projekt przewiduje dopuszczanie cudzoziemca do wykonywania prac sezonowych przez wydanie mu odpowiednio wizy (wizy Schengen lub wizy krajowej, zależnie od długości pobytu) oraz nowego typu zezwolenia na pracę sezonową.

Warunki pracy cudzoziemca będą określone we wniosku składanym przez pracodawcę. Zgodnie z warunkami wydawania zezwoleń na pracę wskazane we wniosku wynagrodzenie będzie sprawdzane pod kątem jego porównywalności z wynagrodzeniem pracowników wykonujących prace podobnego rodzaju lub na porównywalnym stanowisku.

Ubezpieczenie zdrowotne dla cudzoziemca

Dyrektywa wprowadza warunek posiadania przez cudzoziemca dowodu ubezpieczenia zdrowotnego od wszystkich ryzyk, od których zazwyczaj ubezpieczeni są obywatele państwa przyjmującego. Dyrektywa wymaga zapewnienia takiego samego poziomu ochrony cudzoziemców, jaki jest zagwarantowany w przypadku obywateli krajowych. W przypadku umów o pracę oraz umów zlecenia są one objęte ubezpieczeniem zdrowotnym oraz ubezpieczeniem wypadkowym. Umowy o dzieło są objęte ubezpieczeniem na zasadach dobrowolności, dotyczy to jednak także świadczących usługi obywateli polskich.

Zakwaterowanie cudzoziemca

Kolejny obowiązek nakładany przez dyrektywę dotyczy zakwaterowania cudzoziemca. Zakwaterowanie będzie musiało spełniać krajowe standardy, a o każdej zmianie miejsca zamieszkania musi być informowana wyznaczona instytucja. Polskie przepisy nie określają standardów, jakie muszą spełniać budynki mieszkalne, np. dotyczące minimalnej powierzchni na mieszkańca. Przewidują, że nie mogą one stanowić zagrożenia pożarowego czy sanitarnego. W przypadku cudzoziemców warunki te będą sprawdzane na ogólnych zasadach przez odpowiednie służby.

W przypadku, gdy podmiot powierzający cudzoziemcowi wykonywanie pracy na podstawie zezwolenia na pracę sezonową zapewnia mu zakwaterowanie, będzie miał obowiązek zawarcia z cudzoziemcem odrębnej umowy w formie pisemnej określającej warunki najmu lub użyczenia kwatery mieszkalnej, natomiast czynsz nie może być potrącany z wynagrodzenia cudzoziemca.

Wniosek o zezwolenie na pracę

Wniosek o zezwolenie będzie składany przez podmiot powierzający pracę do starosty, a w praktyce do powiatowego urzędu pracy, gdzie sprawdzane będą warunki powierzenia pracy. Jeżeli będą one spełnione, wniosek będzie wpisany do ewidencji wniosków w sprawie pracy sezonowej, do której dostęp będą posiadali także konsulowie. Cudzoziemiec otrzyma od pracodawcy wydane przez PUP zaświadczenie o wpisaniu wniosku do tej ewidencji oraz o zawartych we wniosku o wydanie zezwolenia na pracę sezonową warunkach, i na tej podstawie będzie starał się o uzyskanie wizy na wjazd. Umożliwienie konsulom szybkiej weryfikacji zaświadczenia ma na celu ograniczenie występujących obecnie nadużyć, takich jak fałszowanie, czy kupowanie oświadczeń. Po przyjeździe na terytorium Polski, gdy cudzoziemiec stawi się u pracodawcy, wydawane będzie przez starostę zezwolenie na pracę, uprawniające do legalnego wykonywania pracy.

W przypadku odmowy wydania zezwolenia na pracę sezonową, zgodnie z zasadami postępowania administracyjnego, przysługiwać będzie odwołanie do organu wyższego stopnia, którym będzie minister rodziny, pracy i polityki społecznej.

Będzie wprowadzona także procedura uchylenia zezwolenia. Przesłanki obligatoryjne obejmą posługiwanie się podrobionymi dokumentami, ukaranie podmiotu powierzającego pracę za nielegalne powierzanie pracy lub w związku z obowiązkami przewidzianymi w dyrektywie, a także nieprowadzenie działalności gospodarczej lub likwidacja podmiotu. W przypadku przesłanek fakultatywnych wprowadzone zostaną te, które dotyczą nieopłacania składek ubezpieczeniowych, podatków, nieprzestrzegania warunków zatrudnienia, a także niespełniania warunków wydanego zezwolenia

Przedłużenie zezwolenia na pracę sezonową

Dyrektywa nakłada obowiązek umożliwienia co najmniej jednokrotnego przedłużenia zezwolenia w celu pracy sezonowej, kiedy cudzoziemiec zachowuje prawo do pracy oraz jednokrotnej zmiany pracodawcy bez konieczności opuszczania przez cudzoziemca kraju przyjmującego, jeżeli będzie się to mieściło w maksymalnym okresie pracy sezonowej. Jednocześnie jednak nałożony jest obowiązek weryfikacji, czy nadal spełnione są warunki wydania zezwolenia na pracę sezonową.

W przypadku zmiany pracodawcy konieczne jest sprawdzenie wszystkich warunków zawartych w dyrektywie, co oznacza konieczność przeprowadzenia od nowa całej procedury. Zezwolenie na pracę sezonową będzie dopuszczało cudzoziemca do wykonywania pracy sezonowej bez wskazywania konkretnego rodzaju pracy. Na podstawie zezwolenia cudzoziemiec będzie miał prawo wykonywania na rzecz podmiotu powierzającego mu pracę wszystkich określonych w rozporządzeniu rodzajów pracy sezonowej, z zachowaniem innych warunków, dotyczących przede wszystkim wynagrodzenia.

Wprowadzona zostanie podstawa do dochodzenia przez cudzoziemca odszkodowania, jeżeli jego zezwolenie w celu pracy sezonowej zostało uchylone w związku z ukaraniem za nielegalne powierzanie pracy lub za niedopełnienie obowiązków określonych dyrektywą lub w związku z upadłością lub zaprzestaniem działalności. Odszkodowanie będzie obejmować wszelkie zobowiązania, które pracodawca musiałby spełnić gdyby zezwolenie w celu pracy sezonowej nie zostało cofnięte. Zgodnie z zasadami postępowania sądowego ostatecznie o wysokości odszkodowania zdecyduje sąd.

Pracownicy sezonowi będą także objęci zasadą równego traktowania m.in. w zakresie zabezpieczenia społecznego, dostępu do poradnictwa zawodowego, kształcenia i szkolenia zawodowego.

Praca krótkoterminowa

Prace, które nie zostaną objęte zezwoleniem na pracę sezonową, będą mogły być wykonywane na podstawie zezwolenia na pracę krótkoterminową. Zezwolenie to będzie dotyczyło wykonywania pracy przez 6 miesięcy w roku kalendarzowym. Podmioty, które będą mogły ubiegać się o uzyskanie zezwolenia na pracę krótkoterminową cudzoziemców będą musiały prowadzić działalność gospodarczą przez okres 12 miesięcy. Jeśli okres prowadzenia działalności gospodarczej będzie krótszy, wymagane będzie zatrudnianie co najmniej jednego pracownika na podstawie umowy o pracę przez okres co najmniej trzech miesięcy.

Zezwolenia na pracę

Wprowadzone będą nowe przesłanki odmowy wydania zezwolenia na pracę, jeśli okoliczności sprawy wskazują, że wniosek o wydanie zezwolenia na pracę został złożony bez związku z rzeczywistym zamiarem powierzenia pracy cudzoziemcowi, lub że zezwolenie będzie wykorzystane przez cudzoziemca w celu innym niż wykonywanie pracy dla danego podmiotu. Przesłanki te będą miały zastosowanie również w postępowaniach o wydanie zezwoleń na pracę sezonową i krótkoterminową.

Wprowadzona będzie nowa przesłanka odmowy wydania zezwolenia na pracę, jeżeli wydanie zezwolenia jest uzależnione od uzyskania informacji starosty o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy.

Projekt poszerza obowiązek zawarcia z cudzoziemcem umowy w formie pisemnej oraz przedstawienia cudzoziemcowi przed podpisaniem umowy jej tłumaczenia na język zrozumiały dla cudzoziemca, związany z dotychczasowym zezwoleniem na pracę, na przypadki powierzenia pracy cudzoziemcowi zwolnionemu z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę.

Rejestr pracy cudzoziemców

Projekt przewiduje utworzenie rejestru pracy cudzoziemców, który będzie zawierał informacje dotyczące klasycznych zezwoleń na pracę, zezwoleń na pracę sezonową i krótkoterminową oraz informacji starosty o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych na lokalnym rynku pracy. Dyrektywa nie nakłada obowiązku stworzenia rejestru pracy cudzoziemców.

Rejestry będą prowadzone w ramach posiadanych właściwości przez wojewodów (rejestr w sprawie zezwoleń na pracę) oraz przez starostów powiatowych (rejestry dotyczące zezwoleń na pracę sezonową i krótkoterminową). Dane z rejestru centralnego będą udostępniane także starostom powiatowym, do danych będą mieć też dostęp konsulowie, a także Policja.

W myśl proponowanych zmian omawiany projekt nowelizacji o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw ma wejść w życie 1.1.2017 r. z wyjątkiem przepisów związanych ze stopniowym wygaszaniem instytucji oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi. Po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia nowelizacji wejdzie w życie przepis przewidujący, że nie będą rejestrowane oświadczenia dotyczące pracy rozpoczętej po 30.6.2017 r. Natomiast od 1.7.2017 r. zaczną obowiązywać nowe przepisy, które likwidują możliwość wydania wizy na podstawie oświadczenia podmiotu powierzającego wykonywanie pracy.

Omawiany projekt nowelizacji został skierowany pod obrady rządu. Następnie trafi do prac w Sejmie.