Od 20 do 23 marca odbędą się egzaminy zawodowe dla przyszłych adwokatów i radców prawnych. Wraz z Wydawnictwem C.H.Beck pomagamy się do nich przygotować. Dziś proponujemy dalszy ciąg powtórki z prawa cywilnego – kontrolę formalną apelacji. Za tydzień odpowiedź na apelację.

Pierwszy etap

Kontroli apelacji pod kątem jej dopuszczalności terminowości i zachowania wymagań formalnych dokonuje w pierwszej kolejności sąd I instancji, do którego apelacja powinna być wniesiona. Kontrola ta nie jest ograniczona w żadnym aspekcie, tak jak ma to miejsce np. w przypadku skargi kasacyjnej czy skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku.

Jeżeli apelacja:

1) nie jest dopuszczalna,

2) została wniesiona z uchybieniem ustawowego terminu do jej wniesienia albo

3) zawiera braki formalne, których nie usunięto, lub nie uiszczono od niej należnej opłaty (art. 130 § 1 w zw. z art. 370 KPC), podlega odrzuceniu już przez sąd I instancji bez konieczności przesyłania jej sądowi II instancji.

Wezwanie do uzupełnienia braków

Przewodniczący, wzywając stronę wnoszącą apelację bądź jej pełnomocnika do uzupełnienia braków, zobowiązany jest precyzyjnie wskazać braki formalne wniesionej apelacji. Podobnie rzecz się ma w odniesieniu do wezwania do uiszczenia opłaty od apelacji. Przewodniczący powinien określić wysokość tej opłaty w prawidłowej wysokości (choć prezentowane są także poglądy, że wezwanie profesjonalnego (zawodowego) pełnomocnika procesowego (adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego) wnoszącego apelację w imieniu strony, która reprezentuje do uiszczenia opłaty, dotyczy wyłącznie samego obowiązku jej uiszczenia, a nie konieczności wyliczania i wskazania wysokości tej opłaty, co powinien uczynić profesjonalny (zawodowy) pełnomocnik reprezentujący stronę, w imieniu której wnosi apelację). Nie wystarczy samo wezwanie do uiszczenia opłaty bez wskazania określonej kwoty tej opłaty. Zaniedbanie powyższego obowiązku nie wywołuje dla strony żadnych negatywnych konsekwencji procesowych. Opłatą nienależną w rozumieniu art. 370 KPC nie jest opłata wyższa niż ta, którą strona powinna uiścić od apelacji. Wniesienie takiej opłaty nie może skutkować odrzuceniem apelacji, a sąd lub przewodniczący powinien z urzędu zwrócić stronie różnicę między opłatą pobraną a opłatą należną (art. 80 ust. 1 KSCU).

Opłata a zwolnienie

W przypadku oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, po uprawomocnieniu się postanowienia w tym zakresie, przewodniczący wzywa stronę, która nie jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego, do uiszczenia należnej opłaty od apelacji, nawet wówczas, gdy już uprzednio przed złożeniem przez skarżącego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych wzywał ją do uiszczenia tej opłaty (art. 112 ust. 2 KSCU w zw. z art. 130 KPC). W przypadku gdy skarżący jest reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego, przewodniczący nie ma obowiązku wzywania go do uiszczenia opłaty od apelacji, którą pełnomocnik powinien uiścić bez wzywania go do jej uiszczenia w terminie tygodnia od dnia doręczenia bądź ogłoszenia postanowienia, a jeśli strona wniosła zażalenie na postanowienie sądu I instancji – w terminie tygodnia od dnia doręczenia bądź ogłoszenia postanowienia sądu

II instancji oddalającego zażalenie. W przypadku złożenia kolejnego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w terminie otwartym do uiszczenia opłaty, jeśli będzie on oparty na tych samych okolicznościach, co poprzednio złożony i rozpoznany (oddalony) już wniosek, podlega odrzuceniu i nie ma wpływu na bieg terminu do opłacenia pisma (art. 112 ust. 4 KSCU). Jeśli opłata, mimo złożenia kolejnego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, nie zostanie uiszczona, to sąd odrzuci taki ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, jak i wniesioną apelację.

Brak legitymacji

Nieposiadanie legitymacji do wniesienia apelacji skutkuje jej odrzuceniem jako niedopuszczalnej z innych przyczyn, podobnie jak apelacja skierowana wyłącznie przeciwko uzasadnieniu orzeczenia. Brak interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia apelacją skutkuje jej odrzuceniem, a nie oddaleniem, choć prezentowane są poglądy odmienne. Pokrzywdzenie orzeczeniem (gravamen) zachodzi wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie jest obiektywnie w sensie prawnym niekorzystne dla skarżącego, gdyż z punktu widzenia jego skutków związanych z prawomocnością materialną skarżący nie uzyskał takiej ochrony prawnej, którą zamierzał osiągnąć przez procesowo odpowiednie zachowanie w postępowaniu poprzedzającym wydanie orzeczenia (żądanie oddalenia powództwa), a w razie jego braku zaskarżone orzeczenie (np. wyrok zaoczny, nakaz zapłaty) per se wywołuje takie skutki. Gravamen, będąc warunkiem istnienia interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia, jest przesłanką dopuszczalności środka zaskarżenia, chyba że interes publiczny wymaga merytorycznego rozpoznania tego środka. W uchwale SN (7) z 15 maja 2014 r. wskazano, że pokrzywdzenie orzeczeniem (gravamen) jest przesłanką dopuszczalności środka zaskarżenia, chyba że interes publiczny wymaga merytorycznego rozpoznania tego środka i nadał jej moc zasady prawnej. Do odrzucenia apelacji z powodu nieusunięcia przez skarżącego braków formalnych może dojść tylko, gdy uniemożliwiają one nadanie sprawie dalszego biegu.

Podpis i odpisy

Brakiem formalnym apelacji, którego nieuzupełnienie w wyznaczonym terminie prowadzi do jej odrzucenia, jest brak podpisu strony bądź jej pełnomocnika, przedstawiciela ustawowego. Brak ten może być uzupełniony albo przez złożenie podpisu na egzemplarzu złożonym w sądzie, albo przez przesłanie do sądu bądź złożeniu w biurze podawczym podpisanego kolejnego egzemplarza apelacji zawierającego podpis osoby, która ją wnosi. Podpis wnoszącego apelację nie musi być złożony na odpisie apelacji, który nadto nie musi zawierać oświadczenia o zgodności z oryginałem. Nie ma znaczenia, jaką techniką odpis został wykonany. Warunkiem uznania złożonego dokumentu za odpis jest całkowita jego zgodność z oryginałem. Strona wezwana do usunięcia braku formalnego apelacji polegającego na konieczności złożenia odpisu wyroku nie może go usunąć w ten sposób, że złoży wniosek o sporządzenie odpisu przez sąd i dołączenie go do akt sprawy, nawet jeśli opłaci taki wniosek należną opłatą za wydanie kserokopii czy odpisu tego pisma procesowego.

Jeśli apelacja nie zawiera braków formalnych lub zostały one usunięte, sąd I instancji, stwierdzając, że apelacja jest dopuszczalna oraz została wniesiona w terminie i przez uprawniony podmiot, zarządza doręczenie jej odpisu stronie przeciwnej. Po załączeniu dowodu doręczenia odpisu apelacji stronie przeciwnej sąd I instancji niezwłocznie przekazuje akta sądowi II instancji z apelacją celem jej rozpoznania. Nie ma obowiązku doręczenia odpisu apelacji podmiotowi występującemu po tej samej stronie procesowej co wnoszący apelację, np. gdy apelację wnosi jeden z powodów albo pozwanych.

Odpowiedź na pismo

Odpowiedź na apelację jest fakultatywnym przygotowawczym pismem procesowym. Strona przeciwna może w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia wnieść odpowiedź na apelację do sadu I Instancji lub wprost do sądu II instancji (w przypadku wniesienia odpowiedzi na apelację zamiast do sądu II instancji do sądu I instancji sąd ten przesyła ją sądowi odwoławczemu). Choć jest to termin ustawowy, którego uchybienie powoduje bezskuteczność tej czynności procesowej (art. 167 KPC), to z uwagi na charakter apelacji, w tym możliwość prowadzenia postępowania dowodowego i dopuszczalność występowania z nowymi zarzutami przez stronę wnoszącą apelację także po upływie terminu do wniesienia apelacji, powoduje, że wniesienie odpowiedzi na apelację po upływie ww. ustawowego 2-tygodniowego terminu do wniesienia odpowiedzi na apelację nie spowoduje negatywnych konsekwencji dla strony wnoszącej to pismo procesowe.

W konsekwencji nie ma potrzeby stosowania do niego instytucji przywrócenia terminu do jej dokonania, choć nie oznacza to, że instytucja ta jest wyłączona do odpowiedzi na apelację. Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje odrzucenia odpowiedzi na apelację. Jak każde pismo procesowe może jednak posiadać braki, które podlegają usunięciu w trybie art. 130 KPC (np. brak podpisu, odpisu dla strony skarżącej), a ich nieusunięcie skutkuje zwrotem tego pisma.

W odpowiedzi na apelację podmiot ją wnoszący może ustosunkować się do zarzutów apelacji i argumentów przytoczonych przez skarżącego na ich poparcie, prezentując własne stanowisko w sprawie, a ponadto może zawierać wnioski i zarzuty strony przeciwnej do strony wnoszącej apelację. Nie może przy tym podnosić zarzutów merytorycznych, opartych na jej własnych prawach lub roszczeniach, także opartych na nowych faktach i dowodach dopuszczalnych w postępowaniu apelacyjnym, gdyż strona skarżąca także nie może po raz pierwszy w apelacji zgłaszać tego rodzaju nowych roszczeń (zasada równości). Może jednak powołać się na nowe fakty i dowody, na które nie mogła się powołać w postępowaniu przed sądem I instancji.

II ETAP KONTROLI

Kontrola apelacji, jaką przeprowadza sąd II instancji, obejmuje te same przesłanki, co kontrola, jakiej dokonał uprzednio już sąd I instancji. Ma na celu ponowne zbadanie, czy skutecznie wniesiono apelację, a w szczególności, czy posiada ona braki formalne, których ewentualnie dopuścił się skarżący, a które uszły uwadze (zostały przeoczone, pominięte) sądu I instancji.

Sąd II instancji w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości może odrzucić apelację, jeśli:

1) została wniesiona po upływie ustawowego terminu albo

2) skarżący, mimo wezwania do usunięcia braków formalnych apelacji, nie usunął ich skutecznie, mimo błędnego przyjęcia przez sąd I instancji, że braki te zostały skutecznie usunięte.

Sąd II instancji nie jest związany w tym zakresie stanowiskiem sądu I instancji – sąd ten bowiem nie wydaje w omawianym zakresie żadnego postanowienia, a tylko przewodniczący wydaje zarządzenie o przekazaniu sprawy do sądu II instancji.

W przypadku stwierdzenia w sądzie II instancji, że wniesiona apelacja ma braki formalne, do usunięcia których skarżący nie był wzywany, przewodniczący bądź sąd wzywa do ich usunięcia w terminie tygodniowym pod rygorem jej odrzucenia – ma tu zastosowanie art. 130 KPC

Nieodrzucenie apelacji z przyczyn wymienionych w art. 373 KPC, na posiedzeniu niejawnym przed skierowaniem jej na rozprawę, nie wyłącza późniejszego odrzucenia tej apelacji na rozprawie przez sąd, który ma ją rozpoznać merytorycznie. Sąd II instancji odrzuca apelację w składzie trzech sędziów. W sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, na postanowienie to skarżącemu przysługuje zażalenie do SN, gdyż jest to postanowienie kończące postępowanie w sprawie (art. 3941 § 2 KPC).

Sąd II instancji bada zasadność i dopuszczalność przywrócenia uchybionego terminu do wniesienia apelacji. Odrzuca apelację, uznając, że została ona wniesiona z uchybieniem ustawowemu terminowi, nie wydając przy tym rozstrzygnięcia w zakresie postanowienia wydanego przez sąd I instancji o przywróceniu terminu. Kontroli zasadności przywrócenia terminu do wniesienia apelacji sąd II instancji dokonuje z urzędu z uwagi na to, że postanowienie o przywróceniu terminu do jej wniesienia nie jest zaskarżalne.

Sąd II instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach, stosując odpowiednio przepisy o kosztach przy cofnięciu pozwu, w razie cofnięcia apelacji przed tym sądem. Na postanowienie sądu II instancji w tym zakresie przysługuje skarga kasacyjna (art. 3981 § 1 KPC). Postanowienie może zapaść na posiedzeniu niejawnym, podobnie jak postanowienia wydawane na skutek cofnięcia pozwu albo w przypadku, gdy zachodzi nieważność postępowania (art. 374 KPC). Jest to jednak uprawnienie sądu II instancji, który może mimo cofnięcia pozwu, apelacji bądź stwierdzenia nieważności postępowania wyznaczyć rozprawę. Na posiedzeniu niejawnym sąd II instancji może tylko uchylić zaskarżone orzeczenie i albo odrzucić pozew, albo znieść postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazać sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, albo wreszcie umorzyć postępowanie (art. 386 § 2 i 3 KPC).

Polecane publikacje

– Egzaminy Prawnicze Ministerstwa Sprawiedliwości. Tom 1–4, wydanie 2018.

– S. Jaworski, Apelacje cywilne i karne. 69 wzorów pism z omówieniami, 5. wydanie.

– S. Jaworski, Apelacje cywilne i karne. Komentarz praktyczny z orzecznictwem. Wzory pism procesowych, 4. wydanie.

– Kodeks cywilny. Orzecznictwo Aplikanta, 5. wydanie.

– Kodeks postępowania cywilnego. Orzecznictwo Aplikanta, 5. wydanie.