Aby zmienić przebieg drogi koniecznej, muszą zaistnieć zmiany w terenie

Stan faktyczny

Państwo Z. prowadzili motel w woj. dolnośląskim przy drodze krajowej nr 18, która została zaplanowana jako autostrada A18. Dojazd z motelu do drogi przebiegał od południowej strony, około 70 m do jezdni. Jednak w 2006 r. przejazd ten został zablokowany – w tym roku DK18 zyskała drugą jezdnię (droga ta jest bowiem planowaną autostradą A18, w bieżącym roku na niektórych odcinkach rozpoczął się planowany już od kilkunastu lat remont i przebudowa pierwszej jezdni).

Nowa jezdnia odcięła motel państwa Z. od drogi, w dodatku, ze względu na planowane podwyższenie standardu szosy z kategorii drogi krajowej do autostrady, nie można było zbudować w prosty sposób dojazdu do motelu. Ostatecznie po kilku latach dla nieruchomości na której znajdował się motel ustanowiono służebność drogi koniecznej – z tym, że poprowadzono ją w przeciwną stronę, przez działki należące do Skarbu Państwa i Lasów Państwowych. Aby dostać się do motelu należało tym razem przejechać ponad 400 m, a od najbliższego zjazdu na DK18 do motelu odległość wynosiła około 3‒4 km.

Po upływie kolejnych kilku lat motel został zamknięty, a jego właściciele usiłowali uzyskać zmianę przebiegu służebności drogi koniecznej, żądając ustanowienia dojazdu do DK18 po dawnym śladzie (czyli w stronę południową, najbliższą działce).

Stanowisko sądów powszechnych

Sądy jednak nie uwzględniły wniosku, a SN oddalił skargę kasacyjną pełnomocników właścicieli motelu.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy wskazał, że dopuszczalna jest zmiana treści lub sposobu wykonywania tej służebności – ale tylko na wniosek właściciela lub posiadacza nieruchomości obciążonej służebnością i to pod warunkiem, że zaistniała ważna potrzeba gospodarcza. Tak stanowi art. 291 ustawy z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.).

Nie ma analogicznego uprawnienia właściciel lub posiadacz nieruchomości władnącej. To zaś oznacza, że właściciel względnie posiadacz nieruchomości władnącej, powinien złożyć wniosek o ustanowienie takiej służebności na nowo. Ale nawet składając taki wniosek musi on wykazać, że doszło do istotnej zmiany okoliczności faktycznych, które uzasadniały ustanowienie poprzedniej służebności drogowej, w takim kształcie, jaki aktualnie obowiązuje.

Sąd Najwyższy wskazał, że właściciel lub posiadacz nieruchomości władnącej mógłby starać się o zmianę przebiegu drogi koniecznej objętej służebnością, ale pod warunkiem, że wykaże zaistnienie istotnych zmian stanu nieruchomości np. zmian fizycznych gruntu uniemożliwiających przeprowadzenie dojazdu.

Jednak w rozpoznawanej sprawie nie doszło do jakichkolwiek zmian, a sytuacja faktyczna nieruchomości jest taka sama jak w momencie ustanawiania służebności w aktualnym przebiegu. Nie ma więc podstaw do wzruszania prawomocnego postanowienia dotyczącego służebności drogi koniecznej na podstawie tych samych okoliczności faktycznych, jakie były w chwili jego podejmowania.