Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich po wniosku i spotkaniu ze Związkiem Zawodowym Filmowców (dalej: ZZF) wystąpił do minister rodziny i polityki społecznej o podjęcie działań w zakresie uregulowania norm dotyczących minimalnego czasu wypoczynku osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych. ZZF poinformował, że osoby wykonujące zawód filmowca na planie filmowym przy produkcji utworów audiowizualnych/filmów wykonują pracę zarobkową wyłącznie w ramach zatrudnienia niepracowniczego na podstawie umów prawa cywilnego (umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa o świadczenie usług, samozatrudnienie). ZZF stwierdził, że celem tego wniosku nie jest zlikwidowanie umów cywilnoprawnych, a jednym z jego priorytetów jest wprowadzenie ochrony ustawowej prawa do odpoczynku w zatrudnieniu cywilnoprawnym na poziomie zbliżonym do gwarantowanego pracownikowi zgodnie z art. 132 § 1 Kodeksu pracy, który określa prawo pracownika do minimalnego odpoczynku dobowego, którego czas powinien wynosić co najmniej 11 nieprzerwanych godzin w okresie każdej doby. W ocenie ZZF powinno to nastąpić we wszystkich umowach cywilnoprawnych. ZZF przypomniał, że od momentu wejścia w życie Kodeksu pracy obowiązuje art. 303 § 2, w myśl którego rada ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, zakres stosowania przepisów prawa pracy do osób stale wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy lub umowa o pracę nakładczą, ze zmianami wynikającymi z odmiennych warunków wykonywania tej pracy. Rada ministrów nigdy nie wydała rozporządzenia określającego systemowo zakres stosowania przepisów prawa pracy do osób stale wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy lub umowa o pracę nakładczą, ze zmianami wynikającymi z odmiennych warunków wykonywania tej pracy.

Umowy cywilnoprawne a umowa o pracę w kwestii prawa do odpowczynku

Zdaniem ZZF wątpliwości dotyczące rozumienia pojęcia „pracownika” użytego w art. 66 ust. 2 Konstytucji zostały ostatecznie rozstrzygnięte przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 2.6.2015 r., sygn. K 1/13. W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny orzekł, że „status pracownika powinien być na gruncie konstytucyjnym oceniany przez odwołanie się do kryterium pracy zarobkowej. Pojęcie to obejmuje wszystkie osoby, które – po pierwsze – wykonują określoną pracę zarobkową, po drugie, pozostają w stosunku prawnym z podmiotem, na rzecz którego ją świadczą, oraz – po trzecie – mają takie interesy zawodowe związane z wykonywaniem pracy, które mogą być grupowo chronione”. Zgodnie z art. 66 ust. 2 Konstytucji pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa. W ocenie ZZF art. 66 Konstytucji dotyczy każdej osoby, która wykonuje pracę. ZZF podkreślił, że w ich środowisku zatrudnienie cywilnoprawne stanowi jedyne dostępne źródło utrzymania. W kontekście tego, co wskazał Trybunał Konstytucyjny we wskazanym wyżej wyroku z 7.5.2013 r. ustawodawca poprzez brak regulacji w odniesieniu do zatrudnienia niepracowniczego zezwala, a przynajmniej nie zabrania na świadczenie pracy w tej formie po kilkanaście, a czasami i kilkadziesiąt godzin bez zapewnienia czasu wypoczynku.

Czy będą zmiany w przepisach?

Rzecznik Praw Obywatelskich przychylił się do stanowiska ZZF, że naruszeniem konstytucyjnego prawa do odpoczynku w przypadku zatrudnienia na podstawie umowy cywilnoprawnej jest brak ochrony prawnej zatrudnionego, która nie ma realnej możliwości kształtowania treści zobowiązania do pracy, a jednocześnie dla której zatrudnienie cywilnoprawne stanowi jedyne dostępne źródło utrzymania. RPO zwrócił się do minister rodziny i pracy o przedstawienie stanowiska w kwestii możliwości podjęcia zmian w przepisach.