Pozyskiwanie zwierząt do celów naukowych lub edukacyjnych

Zmiany wprowadzono do DośwZwierzU. Dodano art. 3a DośwZwierzU, zgodnie z którym hodowca, dostawca i użytkownik zapewniają:

  1) stosowanie, zawsze, gdy jest to możliwe, zamiast danej procedury, metody lub strategii badawczej, która jest zadowalająca pod względem naukowym i nie obejmuje wykorzystywania zwierząt – zasada zastąpienia;

  2) zredukowanie do minimum liczby zwierząt wykorzystywanych w procedurach, bez uszczerbku dla celów tych procedur – zasada ograniczenia;

  3) udoskonalenie hodowli zwierząt, ich utrzymywania, opieki nad nimi i metod stosowanych w procedurach tak, aby u zwierząt zostały wyeliminowane lub ograniczone do minimum potencjalne: ból, cierpienie, dystres lub trwałe uszkodzenie ich organizmu – zasada udoskonalenia.

Natomiast zgodnie z art. 3b DośwZwierzU, w przypadku konieczności uśmiercenia zwierzęcia przez hodowcę, dostawcę lub użytkownika zwierzę uśmierca osoba spełniająca wymagania określone w art. 20 ust. 2 DośwZwierzU, wyłącznie z zastosowaniem metod określonych w załączniku nr IV do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/63/UE z 22.9.2010 r. w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych (Dz.Urz. UE L 276 z 20.10.2010 r., s. 33 ze zm.; dalej: dyrektywa 2010/63/UE). Zwierzę uśmierca się w ośrodku. Zwierzę może zostać uśmiercone poza ośrodkiem jedynie wtedy, gdy procedura jest wykonywana poza ośrodkiem. Przepisów tych nie stosuje się w przypadku nagłej konieczności uśmiercenia zwierzęcia ze względu na jego dobrostan lub zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt lub środowiska naturalnego. Z art. 13 nowelizacji wynika zaś, że hodowcy i dostawcy są obowiązani do spełnienia tych wymagań nie później niż w ciągu 3 miesięcy od 1.1.2022 r., czyli do 1.4.2022 r.

Krajowa Komisja Etyczna do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach (dalej: krajowa komisja etyczna) może ustanawiać odstępstwa od wymagania uśmiercania zwierząt wyłącznie z zastosowaniem metod określonych w załączniku nr IV do dyrektywy 2010/63/UE i dopuścić stosowanie innej metody, jeżeli na podstawie dowodów naukowych uzna, że ta metoda jest co najmniej równie humanitarna.

Procedura, zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 6 DośwZwierzU, to każda forma wykorzystania zwierząt do celów określonych w art. 3 DośwZwierzU, która może spowodować u zwierzęcia ból, cierpienie, dystres lub trwałe uszkodzenie organizmu, w stopniu równym ukłuciu igłą lub intensywniejszym, a także czynności mające na celu lub mogące spowodować urodzenie się lub wylęg zwierzęcia albo powstanie i utrzymanie genetycznie zmodyfikowanej linii zwierząt w warunkach bólu, cierpienia, dystresu lub trwałego uszkodzenia organizmu, w stopniu równym ukłuciu igłą lub intensywniejszym; nie jest procedurą uśmiercenie zwierzęcia wyłącznie po to, aby wykorzystać jego narządy lub tkanki do celów określonych w art. 3 DośwZwierzU).

Z nowego brzmienia art. 5 ust. 1 DośwZwierzU wynika, że procedury są wykonywane zgodnie z zasadami zastąpienia, ograniczenia i udoskonalenia. Przy czym, zgodnie z nowym przepisem, niedopuszczalne jest wykonanie procedury, jeżeli na mocy prawodawstwa UE, w szczególności w zakresie pasz, produktów biobójczych, produktów leczniczych, substancji chemicznych, środków ochrony roślin, wyrobów medycznych lub żywności, jest uznawana inna metoda lub strategia testowania, która pozwala na uzyskanie odpowiednich wyników bez wykorzystywania zwierząt (art. 5 ust. 5a DośwZwierzU).

Dodano też nowy art. 16a DośwZwierzU, z którego wynika, że lokalna komisja etyczna do spraw doświadczeń na zwierzętach może, na podstawie uzasadnienia naukowego przedstawionego przez użytkownika, udzielić zgody na zastosowanie innej metody uśmiercenia zwierzęcia wykorzystywanego w procedurze niż metody:

  1) określone w załączniku nr IV do dyrektywy 2010/63/UE,

  2) dopuszczone do stosowania zgodnie z art. 3b ust. 5 DośwZwierzU

– jeżeli cel procedury nie może zostać osiągnięty przez zastosowanie metod, o których mowa w pkt 1 i 2.

Zgodnie z ust. 2 dodanym do art. 17 DośwZwierzU, hodowca, dostawca i użytkownik wyznaczają do uśmiercania zwierząt osobę, która:

  1) ma wykształcenie co najmniej zasadnicze zawodowe, zasadnicze branżowe, średnie lub średnie branżowe;

  2) odbyła szkolenie w zakresie metod uśmiercania zwierząt wykorzystywanych lub przeznaczonych do wy-korzystania do celów naukowych lub edukacyjnych;

  3) odbyła 3-miesięczną praktykę w zakresie wykonywania czynności związanych z uśmiercaniem zwierząt wykorzystywanych lub przeznaczonych do wykorzystania do celów naukowych lub edukacyjnych, pod nadzorem lekarza weterynarii lub osoby, która uśmierca te zwierzęta.

Lokalna komisja etyczna będzie wydawała zgodę na przeprowadzanie doświadczenia także m.in. w zakresie (art. 36 ust. 1 pkt 1 DośwZwierzU):

  1) wykonania procedury w miejscu innym niż ośrodek użytkownika – w przypadku, o którym mowa w art. 9 ust. 2 pkt 1 DośwZwierzU, czyli w miejscu innym, niż w ośrodku użytkownika, który został wpisany do rejestru prowadzonego przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki, jeżeli celu procedury nie da się osiągnąć, gdy wykonuje się ją w ośrodku użytkownika;

  2) wykonania procedury w środowisku życia zwierzęcia dzikiego – w przypadku, o którym mowa w art. 9 ust. 2 pkt 2 DośwZwierzU, czyli w środowisku życia zwierzęcia dzikiego, jeżeli cel procedury może zostać osiągnięty przez jej wykonanie w tym środowisku i zmniejsza to stres zwierzęcia związany z jej wykonaniem;

  3) zastosowania innej metody uśmiercenia zwierzęcia wykorzystywanego w procedurze niż metody określone w załączniku nr IV do dyrektywy 2010/63/UE – w przypadku, o którym mowa w przytoczonym wyżej nowym art. 16a DośwZwierzU;

  4) niepodejmowania czynności minimalizujących u zwierząt ból, cierpienie, dystres lub trwałe uszkodzenie ich organizmu – w przypadku, o którym mowa w art. 8 ust. 4 DośwZwierzU, chodzi o sytuację, gdy zwierzęta dzikie, u których w trakcie pozyskiwania lub po jego zakończeniu stwierdzono zranienie lub zły stan zdrowia, są poddawane badaniu przez lekarza weterynarii lub przez inną osobę posiadającą kwalifikacje w zakresie znajomości anatomii, fizjologii i zachowań właściwych dla gatunków tych zwierząt, a następnie czynnościom minimalizującym u zwierząt ból, cierpienie, dystres lub trwałe uszkodzenie ich organizmu. Lokalna komisja etyczna do spraw doświadczeń na zwierzętach może, na podstawie uzasadnienia naukowego przedstawionego przez użytkownika, udzielić zgody na niepodejmowanie tych czynności.

Wnioski składane do lokalnych komisji w sprawach, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 1 DośwZwierzu, czyli w przypadku zgody lokalnej komisji etycznej na przeprowadzenie doświadczenia opisanego w tych przepisach, oraz protokoły z posiedzeń krajowej komisji etycznej oraz lokalnych komisji etycznych nie stanowią informacji publicznej (nowy art. 38a DośwZwierzU). Przy czym, wnioski o udostępnienie informacji publicznej złożone przed 1.1.2022 r. rozpatruje się na podstawie nowych przepisów (art. 5 nowelizacji).

Nowelizacja dotyczy także przepisów dotyczących m.in.: