Ustawa ta wprowadza m.in. zmiany w trzech ustawach samorządowych – o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym oraz o samorządzie województwa. Przy czym tylko w nowym art. 5a ustawy z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1875 ze zm., dalej: SamGminU) w ust. 5 zapisano, że w gminach, będących miastami na prawach powiatu, utworzenie budżetu obywatelskiego jest obowiązkowe. Oznacza to, że w tych 66 miastach budżet obywatelski jest obowiązkowy. Co ważne, ustawa w tym zakresie weszła w życie 14 dni od dnia ogłoszenia (16 stycznia), a więc przepisy te będą miały zastosowanie w praktyce od 2019 r. (do uchwalenia budżetów na 2019 r.).
Czy rada gminy może nie uwzględnić projektu budżetu obywatelskiego?
Dotychczas zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami określała uchwała rady gminy, a konsultacje jako takie też były fakultatywne. W wyroku WSA w Gliwicach z 18.8.2016 r. (IV SA/Gl 540/16) sąd wskazał, że „wymaga przy tym podkreślenia, że konsultacje mają wyłącznie charakter opiniodawczy, nie kreują prawa. Ich wyniki nie wiążą organów gminy w odróżnieniu od instytucji referendum gminnego czy wyborów, dlatego zupełnie inaczej uregulowana została legitymacja do udziału w referendum lokalnym oraz w wyborach. Konsultacje mają jedynie na celu zapoznanie się z opiniami (życzeniami, oczekiwaniami) społecznymi na dany temat”. Również w stosownych uchwałach można znaleźć następujące zapisy: „Wyniki konsultacji nie mają mocy wiążącej organów gminy, jednak powinny być brane pod uwagę przy rozstrzygnięciach podejmowanych w sprawie stanowiącej przedmiot konsultacji”.
Po zmianie przepisów zadania wybrane w ramach budżetu obywatelskiego w drodze głosowania nie będą mogły zostać usunięte z uchwały rady gminy, ani zmienione w stopniu istotnym. A skoro uchwały podlegają nadzorowi, jak również mogą stać się przedmiotem skargi – przestrzeganie tej zasady będzie kontrolowane.
Czy jest określona wysokość środków, które zostaną przeznaczone na taki budżet?
Co do zasady nie ma określonej granicy, poza miastami na prawach powiatu. W ich przypadku po nowelizacji SamGminU – wysokość budżetu obywatelskiego musi wynosić co najmniej 0,5 % wydatków gminy zawartych w ostatnim sprawozdaniu wykonania budżetu.
Czy każdy może głosować?
Tak, każdy mieszkaniec gminy: „ustawodawca przyznając, w art. 5a ust. 2 u.s.g., radzie gminy uprawnienie do określenia w drodze uchwały zasad i trybu przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy nie dokonał żadnego zawężenia kręgu podmiotów uprawnionych do wzięcia udziału w konsultacji. Jedynym ustawowym wymogiem jest fakt bycia członkiem danej społeczności, a więc pozostawania mieszkańcem danej gminy – wyrok WSA w Kielcach z 13.4.2017 r. (II SA/Ke 38/17).
Po nowelizacji zgodnie z zasadą nie będzie można wymagać (w stosownej uchwale), aby pod każdym projektem podpisało się więcej niż 0,1% mieszkańców.
Czy wyniki głosowania są tajne?
Nie, ustalenie wyników musi zostać podane do publicznej wiadomości. Zasady i sposób poinformowania określi stosowna uchwała, niemniej jest to warunek sine qua non.
Jak będą wybierane projekty?
Co do zasady w bezpośrednim głosowaniu, przy czym zasady przeprowadzania głosowania zostaną określone w drodze właściwej uchwały wydanej na podstawie art. 5a SamGminU (analogicznie art. 3d ustawy o samorządzie powiatowym, i art. 10a ustawy o samorządzie województwa).
