Zgodnie z orzeczeniem:
„(…) art. 9 ust. 1 dyrektywy VAT powinien być interpretowany w ten sposób, że podmioty prawa publicznego, takie jak gminne jednostki budżetowe będące przedmiotem postępowania głównego, nie mogą być uznane za podatników VAT, ponieważ nie spełniają kryterium samodzielności przewidzianego w tym przepisie”.
Jednostki budżetowe nie mogą być zatem podatnikami VAT, tak jak nie mogą nimi być, przykładowo, oddziały tworzone przez przedsiębiorców.
Ustawa przewidująca tzw. centralizację
Odpowiedzią ustawodawcy na powyższy wyrok jest ustawa przewidująca tzw. centralizację rozliczeń VAT w samorządach terytorialnych, czyli ustawa z 5.9.2016 r. o zasadach rozliczeń w podatku od towarów i usług oraz dokonywania zwrotu środków publicznych przeznaczonych na realizację projektów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej lub od państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu przez jednostki samorządu terytorialnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 1454; dalej: ZasRozlVATU); ustawa ta weszła w życie 1.10.2016 r.
Ustawa o centralizacji tworzy procedury umożliwiające wdrożenie wyroku TSUE z 29.9.2015 r. Jak wiadomo, powszechna praktyka w JST była dokładnym zaprzeczeniem tezy, którą zawarł TSUE w powyższym orzeczeniu. Zmiana tej praktyki stanowi wyzwanie dla całego systemu rozliczeń VAT w JST.
Termin rozliczenia VAT
Ustawa o centralizacji określa w szczególności termin, do którego rozliczenia VAT powinny zostać poddane centralizacji. Jednostki budżetowe (w tym urzędy gmin, starostwa powiatowe i urzędy marszałkowskie) oraz zakłady budżetowe powinny wstrzymać prowadzenie własnych rozliczeń VAT najpóźniej od 1.1.2017 r. Począwszy od stycznia 2017 r. jedynie JST – jako osoby prawne (podlegające ryzyku ekonomicznemu) – mają prawo do składania rozliczeń w zakresie VAT. Jednostki samorządu terytorialnego powinny przejąć rozliczenia swoich jednostek budżetowych i zakładów budżetowych, które do tej pory samodzielnie składały deklaracje VAT.
Jednostka samorządowa powinna złożyć w urzędzie skarbowym, właściwym ze względu na swoją siedzibę, informację o przejęciu rozliczeń. Oprócz daty, na którą ma przypadać zmiana w rozliczeniach, JST powinna ująć w takiej informacji kompletną listę swoich jednostek organizacyjnych (jednostek oraz zakładów budżetowych), m.in. wraz z ich numerami identyfikacji podatkowej.
Wzór stanowi załącznik do ustawy o centralizacji
Informację należy przekazać (na wzorze stanowiącym załącznik do ustawy o centralizacji) przed rozpoczęciem rozliczeń – nawet jeżeli datę złożenia tej informacji od daty przejęcia rozliczeń miałby oddzielać tylko jeden dzień. Jeżeli JST przejmuje rozliczenia swoich jednostek od 1.1.2017 r., terminem na złożenie informacji jest 31.12.2016 r. (ZasRozlVATU).
Sukcesja podatkowa
Ustawa przewiduje też szereg szczegółowych rozwiązań towarzyszących przejęciu rozliczeń przez JST. Najważniejszym z nich jest swoista sukcesja podatkowa (art. 4). Jednostka samorządu terytorialnego wstępuje w całość praw i obowiązków swoich jednostek organizacyjnych, które tracą „podmiotowość” z perspektywy VAT. W szczególności sukcesja ta dotyczy prawa do odliczenia (zwrotu) podatku naliczonego.
Gmina X w dniu 1.1.2017 r. przejęła rozliczenia jednostek budżetowych, które na koniec grudnia 2016 r. wykazywały nadwyżkę VAT naliczonego nad należnym w łącznej kwocie 50 000 zł.
W ostatnich miesiącach roku 2016 r. Gmina X wykazywała podatek do zapłaty.
W rozliczeniach za styczeń 2017 r. Gmina X jest uprawniona do wykazania nadwyżki podatku naliczonego z przeniesienia w wysokości 50 000 zł.
Podatek ten pomniejsza VAT deklarowany przez Gminę – nie tylko w związku z przejętymi rozliczeniami jednostek budżetowych, lecz także w związku z bieżącymi rozliczeniami VAT Gminy (jako JST).
Jednostka samorządowa jest uprawniona do korekt deklaracji VAT, które zostały wcześniej złożone przez jednostki organizacyjne (art. 11–12 ustawy o centralizacji). Jednak jeżeli korekty miałyby dotyczyć wyroku TSUE (C-276/14), powinny wówczas odnosić się do wszystkich uczestników procesu przejęcia rozliczeń (tj. JST oraz jej jednostek organizacyjnych).
Kasy rejestrujące
Kasy rejestrujące wykorzystywane przez jednostki organizacyjne, przed przejęciem rozliczeń przez JST, mogą być wykorzystywane następnie przez JST – jednak nie dłużej niż do 31.12.2018 r. (art. 8 ZasRozlVATU).
Wygaśnięcie tzw. zwolnienia podmiotowego
Ustawa przewiduje także wygaśnięcia tzw. zwolnienia podmiotowego (ograniczonego rocznym limitem 150 000 zł) u poszczególnych jednostek organizacyjnych JST. Artykuł 6 ustawy o centralizacji stanowi: „Jednostki organizacyjne, których sprzedaż na dzień 29 września 2015 r. korzystała ze zwolnienia (…), mogą korzystać z tego zwolnienia na warunkach określonych w tym przepisie do dnia poprzedzającego dzień podjęcia wspólnego rozliczania podatku z jednostką samorządu terytorialnego”.
Odliczanie VAT naliczonego w ramach tzw. struktury
Ustawa o centralizacji przewiduje szczególne rozwiązanie także w przypadku odliczania VAT naliczonego w ramach tzw. struktury (art. 7). W okresie przejściowym, tj. najpóźniej do 31.12.2017 r., JST, po przejęciu rozliczeń VAT, nie stosuje jednolitego współczynnika struktury, lecz tyle współczynników, ile rozliczeń jednostek organizacyjnych zostało przez nią przejęte.
W roku 2016 Gmina X przejęła rozliczenia dwóch jednostek budżetowych, z których każda świadczy usługi zwolnione z VAT (wynajem mieszkań na cele mieszkalne) oraz opodatkowane. Sama Gmina X nie stosuje odliczenia według proporcji.
Do końca roku 2017 Gmina X powinna dokonywać odliczeń VAT naliczonego, stosując dwa osobne współczynniki proporcji.
Omawiane przepisy z pewnością pomogą w zmianie schematu rozliczeń. Wątpliwości budzi jednak to, że nowe regulacje nie obejmują wszystkich kwestii, które mogą okazać się istotne w procesie wprowadzania zmian (w tym szeregu kwestii odnoszących się do tzw. prewspółczynnika).
